Kanal opent in november 2026: exporuimte van drie verdiepingen, speeltuin en bakkerij

Op 28 november volgend jaar opent Kanal-Centre Pompidou als allereerste museum voor moderne en hedendaagse kunst in Brussel. Anderhalf jaar voor die deadline maken directeurs Yves Goldstein en Kasia Redzisz hun eerste plannen publiek. Van een publieke bibliotheek, speeltuin en bakkerij tot een vaste tentoonstelling van drie verdiepingen. “Het echte langetermijnwerk wordt onze publiekswerking.”

Met 40.000 vierkante meter kan je wel wat. Dat dacht ook de Brusselse regering-Vervoort II toen ze in 2015 de oude Citroën-garage kocht aan het Saincteletteplein. Er kwam een studie naar een mogelijke herbestemming en twee jaar later raakte de knoop doorgehakt: de gigantische garage zou een museum voor moderne en hedendaagse kunst worden, het allereerste in zijn soort in Brussel. Kanal-Centre Pompidou werd meteen een samenwerking met het gelijknamige Centre Pompidou in Parijs. Hun Franse collectie geeft de tentoonstellingen in Brussel mee vorm.

“Onze vaste tentoonstelling wordt een thematisch overzicht van de moderne kunstgeschiedenis uit de twintigste eeuw,” zegt artistiek directeur Kasia Redzisz, die eind 2021 naar Brussel overwaaide vanuit Tate Liverpool. Dat museum werd in de jaren 1980 opgericht in een oud pakhuis in Liverpool, toen nog een echte arbeidersstad. In 2000 opende dezelfde groep Tate Modern in een oude elektriciteitscentrale in Londen. Dat Redzisz nu een verbouwde autogarage op de Europese culturele agenda mag zetten, past zichtbaar in het rijtje. Al krijgt Kanal-Centre Pompidou wel een duidelijk Brusselse stempel, benadrukt ze.

“We verweven in onze vaste collectie de geschiedenis van de Kanaalzone uit diezelfde twintigste eeuw. Het kanaal Brussel-Charleroi was honderd jaar geleden een echte handelsroute: het bracht industrie en nieuwe migrantengroepen naar Brussel,” vertelt Redzisz. “Hun verhalen krijgen een plek in de tentoonstelling, net als Brusselse moderne kunst.”

De hele vaste tentoonstelling zal bij Kanal drie verdiepingen beslaan en opent op 28 november 2026. Op datzelfde moment gaan minstens zeven tijdelijke tentoonstellingen van start in de galerieruimtes van het museum. Die programmatie is volgens Redzisz al grotendeels rond. Daarnaast komen er vier horecazaken bij Kanal, van een lokale bakkerij en brasserie tot een duurder restaurant en rooftopbar. Twee auditoria en zes multifunctionele zalen zijn vrij te huren voor workshops of ontmoeting, een laatste galerie wordt ingepalmd door architectuurmuseum CIVA.

De centrale hal op de begane grond wordt ten slotte Kanals open deur naar de stad. Daar komt een boekhandel, museum­shop, bibliotheek en leeszaal met studieplekken. Voor kinderen is een artistieke speeltuin in de maak. De hele hal moet zeven dagen gratis open zijn van 7 uur ’s morgens tot middernacht.

Picasso’s

Wanneer de artistiek directeur over de museumplannen vertelt, lichten haar ogen op. “Natuurlijk is het fijn dat de programmatie eindelijk vorm krijgt. Ik ben hier aangekomen toen covid nog speelde. Ik koos voor het eerste appartement dat ik vond en leerde tijdens mijn eerste twee jaar vooral het institutionele netwerk van Brussel kennen,” vertelt Redzisz. “Intussen is onze vaste collectie grotendeels klaar en zijn we al bezig met schrijven van begeleidende teksten. Dat is echt de eindfase.”

Van de driehonderd vaste werken is de overgrote meerderheid al aangekocht of uitgeleend, vertelt Redzisz. Het gaat alvast om enkele Picasso’s, beelden van Alberto Giacometti en minstens één Piet Mondriaan, zo laat ze tijdens het gesprek hier en daar terloops vallen. Pas na de oplevering van het hele gebouw, volgend jaar, kan de inrichting echt beginnen. “Zo moeten we airconditioning installeren om alle kunstwerken bij de juiste temperaturen te bewaren,” zegt Redzisz.

De vraag is hoe dat de komende maanden vorm zal krijgen, want als publieke instelling blijft Kanal-Centre Pompidou afhankelijk van de afwezige Brusselse regering. Het tachtigtal medewerkers en de hele renovatie worden betaald met gewestelijk overheidsgeld. Voor de bouwwerken gaat het om zo’n 192 miljoen euro. De ontslagnemende Brusselse regering heeft daar al 185 miljoen euro van goedgekeurd en een goede 175 miljoen van uitbetaald. De factuur kan wel oplopen door inflatie en btw.

Over de exploitatiekosten, naar schatting 35 miljoen euro per jaar, vielen al vaker kritische vragen in het Brussels parlement en de pers. Het directieduo van Redzisz en haar zakelijk leider Yves Goldstein kiest nu samen, na een lange stilte, voor de vlucht vooruit. “Het is de laatste jaren dikwijls over onze financiën gegaan. Ik hoop dat we nu eindelijk over de programmatie en de inhoud kunnen praten,” zegt Redzisz.

Toch ontkent de directie niet dat er onzekerheid heerst, want zonder regering is er ook geen Brusselse begroting om hun subsidies te bepalen. Die worden nu toegekend volgens het systeem van voorlopige twaalfden en alleen op basis van de budgetten van vorig jaar. In 2024 kreeg Stichting Kanal 17,5 miljoen euro aan gewestelijke subsidies: alleen datzelfde bedrag wordt dit jaar opnieuw uitbetaald. “Volgens ons beheerscontract moesten wij dit jaar eigenlijk 27,9 miljoen euro aan werkingsmiddelen krijgen, tien miljoen méér dan vorig jaar,” zegt CEO Goldstein over de huidige toestand. “Daardoor kunnen wij geen extra medewerkers aanwerven of internationale kunstenaars vooruitbetalen.”

Publiekswerking

Een deel van de programmatie staat daardoor onder druk. “Een tentoonstelling plannen, doe je twee tot drie jaar op voorhand,” zegt Redzisz. “We zijn klaar voor de opening in 2026, maar moeten nu al werken aan de programmatie voor de jaren daarna.” De meest getroffen dienst is de publiekswerking, zegt de directie, die nu zes collega’s telt. Dat zouden er eigenlijk al vijftien moeten zijn. “Omdat het over dialoog gaat,” verantwoordt Yves Goldstein die personeelsbezetting. “Een tentoonstelling plannen is, tussen haakjes, relatief makkelijk wanneer je goede kunsthistorici in huis hebt. Praten is daarentegen een continue opdracht. Wij mikken op een publiek van wijkbewoners die op eigen houtje geen museum als Kanal zouden binnenwandelen.”

Het audience engagement team moet Kanal-Centre Pompidou kortom bekendmaken en openstellen voor alle Brusselaars. “Van expats tot toeristen en buurtbewoners. Ik vind die diversiteit boeiend, maar soms zenuwslopend,” zegt Redzisz. “Gelukkig heeft Brussel een uitstekend verenigingsnetwerk om al die groepen te bereiken. Een jaar voor de opening zitten wij op een sleutelmoment: we moeten onze samenwerking met lokale verenigingen systematiseren. Hoe kunnen wij onze ruimtes vlot verhuren voor workshops, maar evengoed voor iemand die hier een potje schaak wil spelen?” zegt Redzisz. “Het echte langetermijnwerk wordt onze publiekswerking. Ik ben erg geïnteresseerd in de vraag naar het nut van kunst en kunstruimtes. Dat werk is al begonnen, maar nooit af.”

Zo gingen hun architecten en kunstenaars onlangs nog naar basisscholen uit de buurt, om te kijken hoe kinderen speelden en reageerden op allerlei objecten die ze hen gaven. “Dat zal onze artistieke speeltuin mee vormgeven,” zegt Redzisz.

‘Onomkeerbaar’

De artistiek directeur kan voor haar publiekswerk teren op ervaring in het Verenigd Koninkrijk, waar ze curator was. “Britse musea betrekken scholen systematisch bij hun werking. Het publiek is hun prioriteit. Het bepaalt hun kunstprojecten, niet andersom,” vertelt ze. “Bij de opening van Tate Liverpool in de jaren tachtig waren er bijvoorbeeld kunstwerken in taxi’s. Je werd als bewoner nog net niet gekidnapt naar het nieuwe museum. Tate Modern heeft een gratis vaste collectie. En in Tate Liverpool lieten wij taallessen voor nieuwkomers plaatsvinden in de galeries. De kunstwerken dienden als gespreksstof.”

Alleen is de economische context nu niet die van het hoopvolle millenniumjaar 2000, al zeker niet in Brussel. Het Gewest zit met een overheidsschuld van ruim 15 miljard euro en een jaarlijks tekort daarop van 1,5 miljard. De werkingssubsidies voor Kanal-Centre Pompidou bedragen, zodra geopend, tot een halve procent van de hele Brusselse begroting per jaar. “Máár een halve procent,” vindt Yves Goldstein.

“Al onze medewerkers zijn zich zeer bewust van het feit dat wij publieke middelen uitgeven,” benadrukt Redzisz. “Ik vind het logisch dat onze uitgaven strikt worden nagekeken, maar ik zou het jammer vinden om onze projecten af te bouwen.” Redzisz heeft Poolse roots. In haar thuisland voerde de conservatieve regering de laatste jaren al directiewissels door in grote kunstencentra. Ook bij ons wil ze realistisch zijn. “Ik ben op mijn hoede voor een cultuuroorlog. Ik weet dat we besparingen mogen verwachten, zoals dat gebeurt in de rest van Europa,” zegt ze. “Ik wil mijn mandaat wel gebruiken om een zo solide mogelijke basis uit te bouwen voor Kanal. Eén regering kan ons werk niet in enkele jaren ongedaan maken. Tot tegenbericht, werken wij voort met de budgetten die we hebben.”

Goldstein haalt er een pokerface bij. “Dit gebouw kan niet anders dan een museum worden,” zegt de CEO. “De renovatie is onomkeerbaar, 95 procent van het investeringsbudget is al vrijgegeven. Kanal stopzetten, zou een ramp zijn voor Brussel.” En mocht de nieuwe Brusselse regering alsnog weigeren om de laatste vijf procent aan investeringen uit te betalen, zo’n tien miljoen euro, dan vreest Goldstein een juridische procedureslag met zijn aannemers.

“Wij hebben zelf al bespaard door onze plannen aan te passen (onder meer de lichtkrant rondom de gevel verdwijnt, red.) en de werkingssubsidie voor 2025 terug te schroeven naar 24,3 miljoen euro.” Dat is nog altijd 6,8 miljoen euro meer dan het budget in voorlopige twaalfden. Goldstein probeert dat bedrag alsnog in lopende zaken los te weken bij de ontslagnemende regering. “Via interne transfers,” zegt hij.

De CEO was voor zijn tijd bij Kanal jarenlang kabinetschef van ontslagnemend minister-president Rudi Vervoort (PS), die nu zijn volledige subsidie-enveloppe beheert. “Ik ben volledig gestopt met politiek. Kanal is een project van het Brussels Gewest, niet het project van een politieke partij,” benadrukt hij.

Begrotingsminister Sven Gatz (Open VLD) herhaalt dat er geen enkele ruimte is voor extra werkingsmiddelen. “Elke minister moet een oplossing vinden binnen zijn eigen portefeuille,” aldus zijn woordvoerder. Bevoegd minister Rudi Vervoort (PS) zegt alleen dat de gesprekken lopen. “Wij bekijken de hele, beloofde enveloppe voor Kanal-Centre Pompidou in 2025,” klinkt het.

De site van Kanal-Centre Pompidou is komende zondag 25 mei tussen 10.00 en 17.00 uur vrij te bezoeken tijdens de Open Wervendag.