Docks Bruxsel: stadsdistrict zonder bewoners

Zo'n 200.000 mensen vonden afgelopen weekend de weg naar shoppingcentrum Docks. Een van hen was stadssocioloog Clemens de Olde. Hij werd er getroffen door de 'disneyficering' van de openbare ruimte. 'De invulling van Docks is mainstream en niets dan mainstream'.

Winkelcentra zijn als luchtbelletjes onder het plastic beschermfolie op je gsm. Duw ze weg en ze komen op een andere plek tevoorschijn, maar de lijm blijft nooit meer goed plakken op de plek waar de lucht eerst zat wat zorgt voor een wazig effect: vergane glorie.

Dit weekeinde opende aan de Van Praetbrug het nieuwe winkelcentrum Docks Bruxsel. Vergezeld van openingspromoties en veel aandacht in de media was het bijna niet te missen. Docks moet geen shoppingcenter zijn, maar een beleving. In een interview met de VRT lichtte de architect de visie toe om de bezoekers van Docks te laten wandelen in een straat met verschillende gebouwen als ware men in de stad. Zijn website legt verder uit: het winkelcentrum is benaderd als een stadsdistrict op zich met gebouwen die winkels, vrijetijdsbestedingen en bedrijvigheid huisvesten.

De publiciteit vormde het voorbije weekeinde een vruchtbare voedingsbodem voor het ontwikkelen van een dringende shopping-nood en eens rond te kijken in Docks. Natuurlijk met het openbaar vervoer want omdat winkelcentra nabij de ring niet onomstreden zijn is de verwijzing naar de gevreesde mobiliteitsdruk van dat andere winkelcentrum dat nog op de rol staat snel gemaakt. Docks wil echter serieus inzetten op openbaar vervoer men heeft zelfs geïnvesteerd in een Villo-station voor de deur. Dat is sympathiek, maar slechts aantrekkelijk voor een beperkt publiek. Maar het moet gezegd, de verbinding met tram 3 is uitstekend. In een mum van tijd sta je van het Noordstation aan de ingang van Docks en geef je de automobilisten die naarstig naar een plek op de parking aan het zoeken zijn het nakijken.

Duurzaam
De architectuur van Docks is aantrekkelijk. De oude loodsen, opnieuw afgemaakt met houten daken zijn prachtig en de toegangspoort in cortenstaal met het Docks-logo in reliëf is indrukwekkend. Ook de duurzame insteek van het project met gebruik van kanaalwater, hergebruik van restwarmte van de nabijgelegen afvalverbrander, groene daken en zonnepanelen verdient een compliment. Alles is gloednieuw en de afwerking laat zien dat de ontwikkelaar niet op de laatste cent heeft gekeken. Het doet deugd wanneer de publieke ruimte met zo veel zorg is vormgegeven.

Behalve dan dat hier geen sprake is van publieke ruimte. De beloofde winkelstraten zijn er wel degelijk, maar enkel toegankelijk door de poort en de deuren van het hoofdgebouw. De indruk dat men in een stadscentrum loopt is net echt, maar dan op een hyperreële manier zoals de Franse socioloog Baudrillard heeft beschreven. Hij doelde hiermee op ervaringen nauwelijks te onderscheiden van de werkelijkheid die bij uitstek zijn ontworpen om geconsumeerd te worden.

Disneyficering
Wat dat betreft past het concept van Docks perfect in de disneyficering van de publieke ruimte die al jaren door sociologen en stadsonderzoekers wordt betreurd. Als na sluiting de stalen poort dicht is, blijft er weinig over van het publieke karakter van het nieuwe stadsdistrict. Er mist dan ook een essentieel ingrediënt: de bewoners. De buurt heeft weinig aan Docks om de lokale structuren te versterken. Dat is voor zover er überhaupt sprake is van een buurt, want Docks wordt gescheiden van het nabijgelegen Schaarbeek door industriegebied en infrastructuur. Daardoor lijkt het project dan toch weer vooral op de autobezoekers gericht. Alle duurzame technologie ten spijt is het project op een essentiële manier dan ook niet erg duurzaam: in sociale zin.

De invulling van Docks is mainstream en niets dan mainstream. De winkels in het hoofdgebouw neigen licht naar het hogere segment, maar zijn niet exclusief. Het is dezelfde mainstream die je in alle centra van de grote Belgische steden vindt en die mikt op dezelfde bezoekers die het centrum van Brussel zeker nu zo goed kan gebruiken. Het mainstream karakter wordt verder onderstreept door het aanprijzen in de VRT-reportage van de cinema, met: ‘een heel specifiek onderscheidend concept met kleinere zalen met ook een specifieke programmatie die is ingericht in een heel specifiek design dat totaal een nieuwe ervaring zal betekenen.’ Dit heel specifieke aanbod bestaat bij opening onder andere uit Inferno, Bridget Jones’ Baby en La Fille Inconnue, die allen ook draaien in de andere grote en kleine zalen van de stad.

Nieuwe luchtbel
De vraag is natuurlijk of deze invulling een probleem is. Commercie kan een stadscentrum een impuls geven, ook als het gaat om ketens die zich richten op een groot publiek. Maar is het niet wat vreemd om een nieuw stadsdistrict te willen creëren op amper vier kilometer van de Nieuwstraat met dezelfde programmering en zonder bewoners? Een kunstmatige winkelstraat terwijl de winkelstraten een paar kilometer verderop hun best doen om nog klanten te trekken getuigt van weinig visie van ontwikkelaar, gemeente en gewest.

De programmering toont in ieder geval dat Docks zich niet op de inhoud onderscheidt. De houdbaarheid van het concept lijkt dan ook sterk afhankelijk van de aantrekkingskracht van dat andere winkelcentrum, een nieuwe luchtbel, gepland op een steenworp afstand met nog grotere mobiliteitszorgen. Eens terug in de vergane glorie van het Noordstation met haar zieltogende afgeplakte handelsruimtes rijst het besef: de geschiedenis herhaalt zich.

Clemens de Olde is stadssocioloog en als onderzoeker verbonden aan het Onderzoekscentrum voor Ongelijkheid, Armoede, Sociale Uitsluiting en de Stad (OASeS), van de Universiteit Antwerpen.