Bedenker G1000: 'Nieuwe partij Agora zal het moeilijk krijgen'

“Traditionele partijen zijn burgerparticipatie gaan omhelzen als een nieuwe manier van democratie. In 2017 was er bijvoorbeeld het burgerpanel over mobiliteit van het Brussels Parlement, onder meer Charles Picqué (PS) was daar een groot voorstander van. Sven Gatz (Open VLD) heeft er een van de speerpunten van zijn beleid van gemaakt, door de organisatie van burgerkabinetten.

In gemeenten zoals Schaarbeek en Elsene is er ervaring met participatory budgetting – een lokaal bestuur beslist om een budget vrij te maken dat besteed wordt op de manier die een burgerforum zelf beslist. Dat heeft de weg geplaveid voor een beweging als Agora.”“Protest speelt natuurlijk ook mee. Agora maakt er geen geheim van dat ze het huidige representatieve systeem willen ‘hacken’.”

Joost Vandecasteele beschreef Agora als volgt bij BRUZZ: ‘Een groep voornamelijk Franstalige jongeren die op een Nederlandstalige lijst opkwamen en dus minder stemmen nodig hadden.’ Bent u het daarmee eens?
Didier Caluwaerts: Ja. Ze hebben strategisch gekozen. Het is een Nederlandstalige lijst met voornamelijk Franstaligen, allemaal geëngageerde mensen met een groot netwerk, die handig gebruik hebben gemaakt van de complexiteit van het Brusselse systeem. Ze wisten dat ze minder stemmen nodig hadden aan Nederlandstalige kant.

Heeft Agora inspiratie opgedaan bij ‘uw’ G1000?
Caluwaerts: Daar ben ik zeker van. Een van hun grote inspiratiebronnen was het boek Tegen Verkiezingen van David Van Reybrouck. Ik denk dat ze de boodschap ervan misschien iets te letterlijk hebben genomen. Want David heeft mij altijd gegarandeerd – en ik ben het daar ook met hem eens – dat hij helemaal niet tegen verkiezingen is, maar dat hij een burgerforum of -participatie wil als aanvulling op verkiezingen.

Ik denk dat Agora heel veel weerstand zal uitlokken bij politieke partijen. Zij willen hun ene gekozene gedurende vijf jaar lang alleen laten stemmen over voorstellen die de burgerassemblee gedaan heeft.

Bij alle andere voorstellen of ontwerpen van ordonnanties zal Pepijn Kennis zich onthouden. Hij zal op het einde van de rit in het ideale geval – binnen het traject dat ze hebben uitgestippeld – maar over acht of maximaal negen voorstellen hebben gestemd.

De perceptie bij andere partijen kan zo bestaan dat hij een postjespakker is, die een parlementaire wedde krijgt zonder er iets voor terug te doen. Dat kan op lange termijn ook negatieve gevolgen hebben voor de geloofwaardigheid van burgerparticipatie als dusdanig.

Aan de andere kant kan je je ook afvragen hoeveel impact het project zal hebben. In de Belgische parlementen wordt heel sterk een meerderheids/oppositielogica gevolgd, waarbij voorstellen van de meerderheid worden aangenomen en die van de oppositie worden verworpen. Ik schat de kans daarom hoog in dat geen enkel voorstel van Agora goedgekeurd zal worden.

Agora liet aan BRUZZ weten niet links of rechts te zijn, maar enkel de standpunten in te nemen van de burgerassemblee. Hoe kan je je dan in dat politieke systeem begeven?
Caluwaerts: Ik denk dat dat een hele grote uitdaging zal worden. De volksvertegenwoordiger heeft een heel duidelijk profiel, en zal op een bepaald moment misschien voorstellen moeten indienen die fundamenteel ingaan tegen zijn eigen overtuigingen. Blijkbaar is er binnen Agora een overeenkomst dat wanneer iemand dat niet kan, die ontslag neemt en de volgende op de lijst dan het voorstel zal indienen.

Agora zoekt nu mensen om zijn burgerassemblee met 89 burgers op te zetten – om de zes maanden zou ook nog eens de helft van die groep vervangen worden, zodat iedereen er één jaar in zit. Met uw eigen ervaring als methodoloog van het grote Belgische burgerforum G1000, denkt u dat dat praktisch doenbaar is?
Caluwaerts: Dat wordt, denk ik, een grotere uitdaging dan ze zich nu realiseren. Je moet aan alles denken. Die mensen rekruteren kost al handenvol geld. Agora wil drie quota toepassen: een 50-50-genderquotum, een leeftijdsquotum met drie groepen, en een quotum naar opleidingsniveau, zodat ook voldoende laagopgeleiden in de assemblee zitten. Een taalkundig quotum is er niet, wat in Brussel natuurlijk politiek gevoelig ligt.

Dan moet je die burgers ook gemotiveerd houden, en vaak gaat dat gepaard met financiële middelen. Ik weet dat ze in een vergoeding hebben voorzien, iets van een 40 euro per persoon per vergadering. Die zou dan betaald worden van het loon van de volksvertegenwoordiger, die maar een minimumloon zou overhouden. Eén zaterdag per maand zouden ze moeten vrijhouden voor de burgerassemblee, en dat een jaar aan een stuk.

Zes maanden lang moeten de burgers dan over één onderwerp discussiëren, en je moet ze daarover informeren door experts uit te nodigen. Je moet de discussies modereren, op een neutrale manier, liefst binnen kleine groepjes van tien tot maximaal vijftien mensen. Professionele moderatie kost handenvol geld. Op het einde van die zes maanden komen ze dan tot een consensusvoorstel, of een stemming als er geen akkoord bereikt kan worden. Voldoende geschikte mensen vinden die komen opdagen, zal een logistieke uitdaging zijn. Om niet te zeggen een logistieke nachtmerrie.

Bestaat zo’n burgerassemblee al elders in de wereld, en hoe werkt het daar?
Caluwaerts: Een burgerassemblee bestaat alleen in de Duitstalige gemeenschap in België, en is dan nog maar heel recentelijk gestart. Het gaat daar niet om één gekozene die ideeën probeert binnen te loodsen, maar om een permanente ‘burgerkamer’ die als het ware naast het Duitstalige parlement bestaat. Gelote burgers zullen er achttien maanden in zitten, waarna er een rotatie plaatsvindt. Dat is de enige burgerassemblee die ik ken in de wereld.

Hoe zijn ze op dat idee gekomen?
Caluwaerts: Ook via de G1000. Na een speech van David Van Reybrouck was er heel veel interesse bij alle Duitstalige partijen, en uiteindelijk hebben zij allemaal ingestemd met zo’n permanente burgerkamer. De loting zal plaatsvinden vanaf september of oktober, mooi in parallel met Agora. Maar daar is impact gegarandeerd: in het decreet is opgenomen dat het parlement zich moet verantwoorden waarom, als het niet ingaat op een goedgekeurd voorstel van de burgerkamer. Dat is cruciaal, het maakt de participatie veel directer. Bij Agora gaat het over één vertegenwoordiger, die weinig politiek gewicht zal hebben.

Tenzij de traditionele partijen de ideeën van Agora oppikken.
Caluwaerts: Dat is een mogelijkheid. Maar zodra de perceptie bestaat dat Agora de discussies in een bepaalde richting stuurt, of de experts doelbewust vanuit een bepaalde hoek komen, dan zullen de traditionele partijen veel minder geneigd zijn er iets mee te doen. Ik denk niet dat dat de bedoeling is bij Agora, integendeel, maar daar kun je je heel makkelijk aan verbranden. De G1000 is het beste voorbeeld. De experts waren vooral links, de moderatoren waren getraind, maar niet professioneel. Resultaat: er was veel politiek scepticisme rond wat daar precies gebeurd is. Waardoor de impact op korte en middellange termijn bijna nihil was. Heel veel werk voor weinig resultaat.

U hebt al een doctoraatsstudent gevonden om dit de komende jaren allemaal te volgen?
Caluwaerts: Ik heb inderdaad net een project ingediend over Agora (lacht). Voor mij zijn het fantastische tijden, om te zien hoe het experiment zal aflopen. De voorbije decennia was België meer bezig met staatshervormingen dan met burgers betrekken bij politiek of democratische vernieuwing. Maar ons land loopt de laatste jaren echt wel voorop. De Duitstalige burgerkamer is de eerste in de wereld en een echt unicum. Heel veel buitenlandse onderzoekers zijn geïnteresseerd om te komen kijken hoe het eraan toegaat. En nu is er ook Agora. We zullen moeten zien hoe het loopt, maar in elk geval is het heel interessant.