First time voters aan het woord: ‘Meer jongeren stemmen op Nederlandstalige partijen’

Zondag gaat een grote groep jongeren in Brussel voor de eerste keer stemmen. En die lijkt gewonnen voor de aantrekkingskracht van de politieke uitersten, zeggen experts en de 'first time voters' zelf. “Vlaams Belang en PVDA zijn beide populair en zeer actief op sociale media. Dat lijkt me geen toeval.”

“Mijn papa zegt dat er een slingerbeweging zit in de politieke voorkeur van kiezers. Er is altijd een periode dat mensen radicaal stemmen, dan weer gemiddeld, dan weer radicaal.” Ella, achttien jaar, leerling aan het Maria-Boodschaplyceum, en groot­gebracht in het centrum van Brussel, moet op 9 juni voor de eerste keer van haar leven gaan stemmen. Herkent ze zichzelf in de analyse van haar vader? Ze lacht. “Op dit moment lijken de radicale partijen het goed te doen, ook bij mijn leeftijdsgenoten.”

Stemmen op Vlaams Belang

Ella's gevoel zit er niet ver naast, want recent onderzoek van de UAntwerpen toont aan dat de kans groot is dat jongeren bij de komende verkiezingen – ongeveer een miljoen in aantal – effectief op radicalere partijen zullen stemmen, zowel links als rechts. En interessant ook: uit datzelfde onderzoek kwam naar voren dat gen Z-jongens, de generatie geboren tussen 1997 en 2012, meer dan hun vrouwelijke leeftijdsgenoten en dan oudere generaties geneigd zijn om op Vlaams Belang te stemmen. In Vlaanderen zou dat kunnen bijdragen aan de ruk naar rechts die de afgelopen jaren door vrijwel elke peiling is voorspeld. Maar wat met Brusselse jonge mannen?

“De kans bestaat dat ook in Brussel die groep zal stemmen op radicalere flanken van het politieke spectrum,” zegt Eline Severs, hoofddocent aan de vakgroep Politieke Wetenschappen aan de VUB. “Maar aangezien de jonge Brusselaar allesbehalve een homogene groep vormt, vind ik het gevaarlijk om te vervallen in simplistische conclusies. Evengoed zullen onderwerpen zoals Gaza extra belangrijk worden, zeker bij jongeren met een migratieachtergrond en bij de studenten die momenteel universiteitscampussen bezetten. Als die hun stemmen verenigen, kan dat de komende verkiezingen beïnvloeden.”

Daarmee stelt Severs de kwestie op scherp: dé Brusselse jongere bestaat niet, en valt al zeker niet voor één politiek gat te vangen. Meerdere breuklijnen of invloeden kunnen iemands kleur en positie bepalen.
Neem bijvoorbeeld taal. Speelt Nederlands een onderscheidende rol in Brussel, met al zijn accenten en talen?

Minder en minder, meent doctoraatsonderzoeker Benjamin Blanckaert (VUB) die onderzoek voert waarom kiezers in Brussel over taalkundige grenzen heen stemmen en hoe Brusselse partijen en kandidaten daarop inspelen. Zijn conclusie? “Een strikte opdeling tussen beide taalgroepen – de Nederlandstaligen en de Franstaligen – zal op langere termijn niet meer houdbaar zijn.” Dat blijkt volgens Blanckaert in eerste instantie uit de cijfers: bij de verkiezingen van 2019 stemde ongeveer 15 procent van de Brusselaars op een Nederlandstalige partij, een spectaculaire sprong vergeleken met de verkiezingen daarvoor.

De onderzoeker verwacht dat die stijging zich zal voortzetten bij de verkiezingen op 9 juni. “Steeds meer Brusselse jongeren zullen stemmen op Nederlandstalige partijen.” Daarvoor ziet hij twee mogelijke verklaringen: “Enerzijds is er de invloed van het groeiende aantal Franstalige en anderstalige leerlingen dat naar het Nederlandstalige onderwijs gaat. Anderzijds komen aan Vlaamse zijde nieuwe partijen op, zoals Viva Palestina en Team Fouad Ahidar, die hun taalgroep overstijgen en ook die jongeren weten aan te spreken.”

Misschien een boude stelling, maar Blanckaert geeft het nog enkele generaties alvorens het belang van taal bij de verkiezingen zal vervagen. “Een groeiende groep Brusselaars identificeert zich niet meer als louter Nederlands- of Franstalig, want ze groeiden op in een multiculturele en meertalige omgeving. De taalkundige identiteit van die Brusselaars is veel complexer dan die van vorige generaties. Daarom zal de taalgroep waarvoor ze stemmen veel minder doorslaggevend worden.”

Een aanvoelen waar first time voter Romeo (18) zich in kan vinden. “Op dit moment ben ik van plan om op een Nederlandstalige partij te stemmen,” zegt hij, “maar ik sluit niet uit dat ik in de toekomst voor een Franstalige partij zal kiezen als ik me beter vertegenwoordigd voel.”
Ook bij Saya (19), die communicatiewetenschappen studeert op het Mater Dei-­instituut in Sint-Pieters-Woluwe, lijkt taal niet echt een issue: “Ik weet eigenlijk niet of de politicus op wie ik wil stemmen Nederlandstalig of Franstalig is.”

Vechten tegen discriminatie

Hoewel het effect van taal steeds meer lijkt uit te doven bij het stemgedrag van jonge Brusselaars, blijft de invloed van hun sociaal-economische achtergrond wél doorslaggevend. Onderzoek toont aan dat jongeren met een lagere opleiding of uit sociaal-economisch kwetsbare gezinnen vaak minder politieke interesse vertonen. Dikwijls zijn die jongeren minder bereid om te gaan stemmen, vanuit de overtuiging dat hun stem weinig uithaalt.

Toch plaatst Eline Severs in recent VUB-onderzoek enkele kanttekeningen bij die stelling. Samen met haar collega Kevin Meyvaert organiseert ze momenteel diverse focusgesprekken met jongeren geboren en getogen in de armste wijken van Brussel, in Sint-Joost-ten-Node, Anderlecht en Molenbeek. En wat blijkt? Het gebrek aan interesse in de politiek heeft heus niet alleen met iemands achtergrond te maken. Maar ook met de politiek zelf. “Die jongeren voelen zich waanzinnig slecht vertegenwoordigd,” zegt Severs. “Behalve het gevoel weinig impact te kunnen hebben op besluitvorming, speelt ook het gebrek aan rolmodellen mee.”

Een kritiek die eerder op het nationale niveau slaat dan bijvoorbeeld op het Brussels parlement, dat een veel kleurrijkere samenstelling kent. “Diversiteit onder politieke kopstukken blijft een werkpunt,” oordeelt Severs. Toch is dat niet de belangrijkste conclusie die zij trekt uit de bevragingen. Wat dan wel? “Dat gebrek aan identificatie leidt niet noodzakelijk tot een afkeer van de democratie. De bevraagde jongeren tonen immers veerkracht, en denken in de gesprekken mee over hoe het politieke systeem zich kan verbeteren, en waaraan de maatschappij nood heeft.”

En er is volgens Severs ook veel om over na te denken: de oorlog in Oekraïne, klimaat, koopkracht, maar ook diversiteit en Gaza – vooral die laatste twee onderwerpen ontsteken momenteel het politieke vuur.

Romeo vindt bijvoorbeeld Gaza belangrijk: “Zelf heb ik enkele nachten geslapen op het student encampment aan de VUB. Ik voelde er een grote verbondenheid en hoopte tegelijkertijd iets kleins te kunnen betekenen voor Gaza.”
Voor Saya vormen migratie en diversiteit dan weer de inzet van de campagne. “Voor mij is het belangrijk dat de politieke partij waarop ik stem vecht tegen discriminatie. Niet enkel tegen de discriminatie van mensen met een migratieachtergrond, maar ook tegen discriminatie van LGBTQIA+ personen, mensen in armoede en mensen met een andere religie.”

Politici spelen rolletje

Maar duidelijke onderwerpen betekent nog geen duidelijke woordvoerders van die onderwerpen. Het gebrek aan identificatie trachten politici daarom – deels – op te vangen door massaal in te zetten op hun (betaalde) representatie op sociale media. Met blitse boodschappen op Instagram, TikTok en Facebook proberen ze het jonge kiespubliek in te pakken.

Toch zijn niet alle jongeren fan van de stijl van politici op sociale media. “Vaak erger ik me aan het populisme. Ingewikkelde problemen vragen nu eenmaal ingewikkelde oplossingen en die krijg je niet zomaar uitgelegd in een filmpje van enkele seconden op TikTok of Instagram,” zegt Ella. “Toch slaan die filmpjes aan. Vlaams Belang en PVDA zijn populair bij jongeren en zeer actief op sociale media. Dat lijkt me geen toeval.”
“Voor mij is het vooral belangrijk dat politici eerlijk overkomen,” zegt Saya. “Wie een rolletje speelt, geloof ik niet. Voor die politicus zal ik dan ook niet stemmen.”

Ook Ella staat kritisch tegenover het bombardement aan politieke advertenties op haar smartphone. “Ik haal het meeste van mijn informatie over politiek uit de krant,” zegt ze, al beseft dat ze daarmee misschien een uitzondering vormt. “Daarom vind ik een thema als migratie belangrijk – belangrijker dan hoe een politicus zich presenteert. En ook: ik woon in Brussel. Ik kijk daardoor op een totaal andere manier naar migratie dan een jongere die in een klein dorp in Vlaanderen is opgegroeid.”

Op basis van eerdere verkiezingen of peilingen valt moeilijk te voorspellen hoe rechts het zal doen bij Brusselse jongeren. BRUZZ contacteerde verschillende organisaties en jongerenbewegingen met een duidelijk rechts of conservatief profiel, om een aantal stellingen aan voor te leggen, maar niemand wenste te reageren of mee te werken aan het artikel, toch niet on the record. Severs durft zich niet te wagen aan een gokje. “Brusselse jongeren, ook de Nederlandstaligen, zijn enorm beïnvloed door de Franstalige invloedssfeer, waarin er geen partijpolitiek aanbod is op radicaal rechts. Zal dat een rol spelen of niet?”

Hoe dan ook, de keuzes die jongeren maken zijn niet minder weloverwogen dan die van vorige generaties, zegt Severs. Zelfs bij de zestien- en zeventienjarigen die voor het eerst ook Europees mogen stemmen. “Jongeren, of die nu links of rechts of in het centrum stemmen, kunnen maar al te goed inschatten wat hun belangen zijn en hoe ze die kunnen vertalen in stemvoorkeuren. De kritiek van sceptici die zich kanten tegen de deelname van zestien- en zeventienjarigen aan de Europese verkiezingen vind ik daarom ook onterecht. In Oostenrijk stemt die leeftijdscategorie sinds 2007 mee en er is geen enkele reden om te denken dat die jonge kiezers niet capabel zijn om te stemmen.”

In de Brussel kiest-podcast De eerste stem volgt BRUZZ-journaliste Margot Otten drie jongeren die voor het eerst gaan stemmen. Luister via BRUZZ.be of je favoriete podcast-­app