Vijf vragen over de vorming van een Brusselse regering

De kiezer heeft gesproken en nu komen de gekozenen aan zet. In het hertekende politieke landschap van Brussel moeten de winnaars aan Franstalige en Nederlandstalige kant op zoek naar een nieuwe meerderheid. BRUZZ zet vijf vragen over de vorming van de Brusselse regering op een rij.

1. Hoe wordt de Brusselse regering gevormd?

Om een Brusselse regering te vormen, moet er eerst aan zowel Franstalige als Nederlandstalige kant een meerderheid worden gevonden. De winnaars van de verkiezingen in elke taalgroep gaan daarvoor op zoek naar partners. Het initiatiefrecht om de gesprekken te starten ligt nu dus bij David Leisterh en de MR, aan Franstalige kant de grootste partij, en bij Elke Van den Brandt en Groen. Zij moeten erin slagen om partijen te verzamelen voor een meerderheid: langs Franstalige kant 37 zetels en langs Nederlandstalige kant 9.

Gewoonlijk start de winnaar van de verkiezingen de gesprekken met de tweede grootste partij. Leisterh heeft al contact gehad met Ahmed Laaouej, de lijsttrekker van de PS, die nu met zestien zetels de tweede partij van het Brusselse halfrond is. Van den Brandt heeft maandag laten weten dat ze haar gespreksronde woensdag start met Team Fouad Ahidar, de grote verrassing van de verkiezingen in Brussel met drie zetels in de Lombardstraat.

De winnaars gaan dus in eigen taalgroep op zoek naar coalitiepartners, maar dat sluit niet uit dat er op de achtergrond al gesprekken plaatsvinden tussen Nederlandstalige en Franstalige partijen. Eens de twee meerderheden gevonden zijn, zitten die samen aan tafel om te onderhandelen over een regeerakkoord. Daarin worden de prioriteiten en grote beleidslijnen voor de komende legislatuur vastgelegd. De algemene zone 30, gratis openbaar vervoer voor jongeren en de slimme kilometerheffing waren bijvoorbeeld enkele maatregelen uit het regeerakkoord van 2019, al werd dat akkoord niet helemaal uitgevoerd.

2. Hoeveel ministerposten worden er verdeeld?

Wellicht zal het de komende weken vooral over inhoud gaan en nog niet over de verdeling van de ministerposten. Hoeveel posten de regeringspartijen onder elkaar mogen verdelen, is vastgelegd in de Brusselwet. Naast de minister-president zijn er vier ministers – twee per taalgroep – en drie staatssecretarissen, waarvan er eentje Nederlandstalig moet zijn. Die staatssecretarissen worden gebonden aan de ministers van hun taalgroep.

Ook de bevoegdheidspakketten zijn vastgelegd in de Brusselwet. Er zijn in totaal vijf pakketten.

1. Economisch beleid, energiebeleid, toerisme en biculturele aangelegenheden
2. Openbare werken en vervoer
3. Tewerkstellingsbeleid en beroepsopleiding en gemeentelijke sportinfrastructuur
4. Ruimtelijke ordening, huisvesting, leefmilieu en natuurbehoud
5. Financiën, begroting, openbaar ambt, externe betrekkingen

Tijdens de onderhandelingen kunnen de meerderheidspartijen beslissen om de bevoegdheden anders in te delen, maar deze verdeling vormt de basis. De minister-president mag als eerste bevoegdheden kiezen. Vervolgens mag de grootste taalgroep kiezen, de Franstaligen dus, waarna de Nederlandstaligen aan de beurt zijn, tot de vijf bevoegdheidspakketten verdeeld zijn.

Daarnaast zijn er nog drie pakketten agglomeratiebevoegdheden: de brandweer en de dringende geneeskundige hulpverlening, de huisvuilophaling, en het bezoldigd vervoer van personen en de coördinatie van de gemeenteactiviteiten. Ook hier mogen de Franstaligen eerst kiezen.

3. Welke coalities zijn er mogelijk?

Mathematisch zijn er verschillende opties, maar één ding staat vast: de partijen die in 2019 samen een regering hebben gevormd, hebben vandaag geen meerderheid meer. Groen, Open VLD en Vooruit halen samen nog maar 8 van de 17 zetels. PS, Ecolo en Défi hebben nog maar 29 van 72 Franstalige zetels.

Volgens de mathematische logica gaat Elke Van den Brandt eerst praten met Fouad Ahidar, die al duidelijk heeft aangegeven dat hij mee wil besturen. Ahidar wil graag minister of staatssecretaris van Huisvesting worden. Samen halen Groen en Team Fouad Ahidar geen meerderheid, dus als Van den Brandt Ahidar aan boord haalt, zal ze een derde partner moeten zoeken met twee zetels. Vooruit, Open VLD en N-VA hebben elk twee zetels, al lijkt een verbond met die laatste minder evident.

Om allerlei redenen is er een aanzienlijke kans dat Team Fouad Ahidar naast regeringsdeelname zal grijpen. In dat geval moet Van den Brandt niet op zoek naar twee, maar minstens drie verschillende coalitiepartners. Als Groen, Open VLD en Vooruit blijven samenwerken hebben zij nog één zetel nodig, bijvoorbeeld die van CD&V. N-VA zou eventueel de plaats van Open VLD of Vooruit kunnen innemen.

Aan Franstalige kant heeft kandidaat-minister-president voor MR David Leisterh al duidelijk laten weten dat hij wil samenwerken met Les Engagés. “We hebben het mandaat gekregen om aan een centrumrechtse as te bouwen,” zei hij daar maandag over. Maar samen komen die partijen negen zetels tekort voor een meerderheid. De PTB, na 9 juni de derde partij in het Brusselse halfrond, heeft vijftien zetels, maar wordt door MR uitgesloten. Dan lijkt de PS, met zestien zetels de tweede partij, de aangewezen derde partner.

Een coalitie van MR-Les Engagés-PS zou een heel comfortabele meerderheid hebben en veel alternatieven zijn er niet. Als MR zonder de PS zou willen regeren, moeten de Franstalige liberalen er Ecolo en Défi bijhalen, maar die twee partijen zijn zondag zwaar afgestraft en lijken op weg naar de oppositiebanken.

Overigens is er mathematisch ook een regering mogelijk die helemaal links kleurt. PS, PTB en Ecolo hebben samen ook een meerderheid. Alleen leek de PTB totnogtoe niet van plan om in een gewestregering te stappen en is het water tussen PS en PTB diep. Deelname aan een regering zou trouwens meteen een primeur zijn voor de radicaal-linkse partij.

4. Wanneer mogen we de volgende regering verwachten?

Niet meteen, omdat de kiezer de kaarten stevig heeft geschud. Leisterh gaf dinsdag bij BX1 aan voor de gemeenteraadsverkiezingen in oktober een regering bijeen te willen hebben. “Brussel heeft de traditie om snel een coalitie te vinden,” zei Van den Brandt maandag. “De vorige keer lag de coalitievorming voor de hand, maar nu is dat niet het geval.” En dat zowel aan Franstalige als aan Nederlandstalige kant.

Voor de Nederlandstalige formatiegesprekken zal Van den Brandt Fouad Ahidar als eerste uitnodigen, maar een samenwerking tussen zijn lijst en Groen is op inhoudelijk vlak niet vanzelfsprekend. Groen is voor een verbod op onverdoofd slachten, terwijl Ahidar van de strijd tegen dat verbod een van zijn belangrijkste strijdpunten heeft gemaakt. Ahidar wil bovendien het gewestelijke mobiliteitsplan Good Move grondig onder handen nemen, terwijl dat plan voor Van den Brandt een van haar belangrijkste verwezenlijkingen is. “Iedere stem die ik heb gekregen, is een mandaat om verder te doen met een mobiliteitsbeleid dat inzet op meer plaats voor mensen,” zei Van den Brandt daar over.

Zelfs als een samenwerking tussen Groen en Team Fouad Ahidar mogelijk is, speelt op de achtergrond ook nog mee dat de MR van zo’n coalitie niet wil weten. Voor David Leisterh is Ahidar uitgesloten. “Ik maak me erg zorgen over hun communitaristische lijn,” zei hij maandag. Als Team Fouad Ahidar niet meedoet, betekent dat weer dat de Nederlandstalige meerderheid uit vier partijen moet bestaan, terwijl de Nederlandstaligen slechts aanspraak kunnen maken op twee ministerposten en één staatssecretaris.

Aan Franstalige kant is duidelijk dat MR met Les Engagés in zee wil gaan. In Wallonië halen die twee samen een meerderheid, maar in Brussel is het zo eenvoudig niet. Daar moet er minstens een derde Franstalige partij bij. PS-voorzitter Paul Magnette zei maandag dat zijn partij "a priori" op alle niveaus voor de oppositie kiest na het stevige verlies in Wallonië, maar in Brussel heeft de PS stand gehouden en bestaat de mogelijkheid tot regeringsdeelname wel. Alleen kan het tussen de MR en PS ook botsen op inhoudelijk vlak. Als het over Good Move gaat zullen beide partijen elkaar vinden, maar over andere thema’s, zoals neutraliteit, is er de voorbije jaren stevig geclasht. Daarnaast staat de MR voor begrotingsdiscipline en wil de PS meer sociale investeringen.

Ook over de taalgrenzen heen zijn de inhoudelijke tegenstellingen groot, vooral tussen de twee winnaars. Wat mobiliteit en Good Move betreft staan MR en Groen lijnrecht tegenover elkaar.

5. Hoe wordt Brussel bestuurd tot er een nieuwe regering is?

Tot de samenstelling van de nieuwe meerderheid blijft de oude regering met aan het hoofd Rudi Vervoort (PS) aan de macht, maar die gaat in lopende zaken. Dat komt omdat het parlement ontbonden is en er dus voorlopig geen parlementaire controle mogelijk is. Een regering in lopende zaken kan geen nieuwe beslissingen nemen en kan zich alleen bezig houden met het dagelijkse bestuur en de uitvoering van eerder genomen besluiten. De daarvoor voorziene budgetten mogen daarbij niet overschreden worden.

Grote beslissingen moeten we dus niet verwachten tot de nieuwe regering is samengesteld. Dossiers als Good Living, waarover voor de verkiezingen geen akkoord is gevonden, zijn in de koelkast beland. Eens het nieuwe parlement geïnstalleerd is, kan dat in theorie wel nieuwe wetgevende initiatieven lanceren, ook voor er een nieuwe meerderheid is.