Europese verkiezingen in Brussel: ‘Proteststemmers blijven liever thuis’

Amper een tiende van de stemgerechtigde Europeanen in Brussel trekt op 9 juni mee naar het kieshokje. Ze mogen mee kiezen wie in het Europees Parlement zal zitten, niet in de Kamer of het Brussels parlement. Maar als het gaat om Europa, is de opkomst en campagne behoorlijk mager.

“Use Your Vote.” De banner die de Leopoldruimte voor het Europees Parlement overspant, lijkt er niet om te liegen. De Europese verkiezingen komen eraan, net als onze Belgische en Brusselse op 9 juni, en de expatgemeenschap zal het geweten hebben. “Ik denk dat bijna iedereen met een job in de instellingen mee zal stemmen, ja,” vertelt een Duitse dame buiten. “Op welke partij? Dat weet ik nog niet. Ik ben in elk geval geregistreerd om in België te gaan stemmen. Zo heb ik het ook vorige keer gedaan en het lukt vlot bij de gemeente.”

Wie hier al langer woont en vertrouwd is met de Europese bubbel, kent de procedure doorgaans wel. Europese inwoners van ons land moeten zich ruim twee maanden voor de verkiezingen registreren bij de FOD Binnenlandse Zaken om een stem te kunnen uitbrengen voor het Europees Parlement. De keuze gaat dan automatisch naar een Belgische kieslijst. Maar ondanks het enthousiasme voor de verkiezingen binnen de bubbel schrijft slechts een kleine minderheid van de Europese Brusselaars zich daarvoor in. Minder dan tien procent, ofwel 21.684 mensen in totaal, hebben zich dit jaar op tijd geregistreerd om op 9 juni mee te stemmen. En willen ze al gaan stemmen, dan is het nog zoeken naar affiches met wat aandacht voor Europa. Rondom het Luxemburgplein, Schuman of het Jourdanplein zie je de portretten van Sophie Wilmès (MR) of andere lijsttrekkers nergens hangen. (Lees verder onder de tabel)

“Ik stem liever per brief naar Griekenland, ik ken de Belgische partijen toch niet,” vertelt een Griekse stagiair aan de De Meeûssquare. Zijn Deense collega doet hetzelfde, een Luxemburger neemt zondag de trein naar huis. “Het is vlotter om daar te stemmen.” Volgens Europees onderzoek stemt naar schatting twintig procent van de expats liever in het land van oorsprong. Opgeteld met de Belgische registraties kom je dan nog altijd aan minder dan een derde van alle Europese expats. “Verrassend weinig, als je weet dat net deze mobiele burgers de Europese Unie elke dag ervaren,” zegt Bryn Watkins van het Brussels commissariaat voor Europa. “Binnen de bubbel bepalen de verkiezingen de toekomst van veel jobs en is er dus zeker enthousiasme. Maar daarbuiten leven die campagnes veel minder.”

Ter vergelijking, over heel Europa samen ligt de opkomst voor de verkiezingen gemiddeld rond de vijftig procent. Ons land is met zijn wettelijke opkomstplicht veruit koploper, met zo’n 88 procent, gevolgd door Luxemburg. Vooral in Oost-Europa ligt de opkomst dikwijls laag. “We zouden niet weten waarom, want wij promoten de verkiezingen op onze eigen website en sociale media,” klinkt het bij de Roemeense ambassade, die zondag tien eigen kiesbureaus opent in Brussel. Van de ruim 40.000 Roemenen in Brussel is nog geen twee procent ingeschreven om via de Belgische weg te gaan stemmen. “Wij rekenen zondag op enkele honderden stemmers per kiesbureau, maar het is erg moeilijk in te schatten,” meldt de consulaire medewerker. Er geldt geen opkomstplicht. “En onze nationale kandidaten hebben geen eigen campagne gevoerd. Ze zijn niet zo actief in Brussel.”

16- en 17-jarigen

Dat lijkt bij de meeste landen het geval. Een rondvraag langs de Europese instellingen leert inderdaad dat weinig fracties of partijen hier echte debatten of rally’s hebben georganiseerd. Er was weleens een kopstukkendebat tussen de kandidaten voor het Commissievoorzitterschap, maar dan vooral gericht naar een publiek van eigen medewerkers.

“Het klopt dat er in de campagnes weinig aandacht is voor buitenlandse kiezers. In België hebben we ons dan ook heel bewust op de first voters gericht, de 16- en 17-jarigen,” zegt Joeri Hamvas, woordvoerder van het Europees Parlement, want zij mogen deze keer voor het eerst meestemmen voor Europa. Dat vertaalde zich in heel wat media-aandacht voor Europa bij jongerenplatformen als nws.nws.nws en via influencers als Lennie from the Block. “En in Brussel organiseerden we een voetbalmatch voor jongeren met Rode Duivel Amadou Onana,” zegt Hamvas. Het overige persbudget ging naar acties zoals een promostand op de Pride of de 20 kilometer door Brussel, maar niet specifiek gericht op expats. “Wij willen mensen overtuigen om hun stem te gebruiken. Of ze zich dan echt inschrijven voor een stem in België, ligt niet bij ons,” vindt Hamvas.

Weinig Belgische partijen promoten daarvoor een vlottere procedure. Een automatische inschrijving als Europese kiezer zou de opkomstcijfers in theorie kunnen optrekken, en daarmee ook de stemmen voor Belgische kandidaten, maar kan volgens binnenlandminister Annelies Verlinden (CD&V) niet door Europese regels rond het actief kiesrecht.

“Een EU-burger in België moet zelf blijk geven van de wil om te stemmen. De registratieprocedure wordt in die zin noodzakelijk geacht,” meldt haar kabinet. Maar ook voor de gemeenteraadsverkiezingen in oktober gebeurt de inschrijving van buitenlandse kiezers niet automatisch, wat in enkele Noord-Europese landen wel het geval is. “Ik gok dat onze politieke partijen het niet de moeite waard vinden om zich op expats te richten, want die zullen niet allemaal op dezelfde partij stemmen. Wie deze groep vlotter laat stemmen, weet dat die daar ook zijn concurrenten een plezier mee doet,” zegt professor Europese politiek Hendrik Vos (Universiteit Gent).

In Brussel zijn er wel initiatieven op til. Een recente resolutie uit het Brussels parlement roept op om het stemmen voor Europeanen vlotter te maken. “En wij starten er meteen na de Europese verkiezingen van 9 juni mee om de registraties voor de gemeenteraadsverkiezingen te promoten,” zegt Thomas Huddleston van Vote.Brussels. Die vzw krijgt daar beperkte subsidies van Brussel voor, want ook bij de lokale verkiezingen kwam vorige keer minder dan een vijfde van de buitenlandse kiezers stemmen.

Voor de Europese stembusgang kreeg de vzw nu geen werkingsbudget. “De deadline voor registratie ligt ten eerste veel te vroeg, ruim voor de start van de campagnes, maar het is ook te complex.” Europeanen in België kregen begin dit jaar een brief in de bus met informatie over hun inschrijving via itsme. Die inschrijving moest gebeuren voor 1 april, de eerste dag van de tweede maand voor de verkiezingen. “Zonder herinnering vergeet je dat. Wil je dan in je eigen land stemmen, dan verschillen de regels nog eens per land,” zegt Huddleston. Soms moet je naar de ambassade, in andere landen kan het via brief en nog andere kiezers duiden een volmacht aan.

Binnenlandse Zaken verdedigt de ruime deadline om dubbele stemmen voor Europa te voorkomen. “Het is verboden om zowel in de eigen lidstaat als in het land van verblijf te stemmen. De inschrijving is dus om praktische redenen nodig,” klinkt het. “Bovendien moeten gemeenten de tijd hebben om hun bevolkingsregisters bij te werken, de gouverneurs te verwittigen, kiezers toe te wijzen aan de stembureaus, uitnodigingen te versturen en stembiljetten te drukken. Dan is de deadline niet zo lang.”

Meer Europa

Terug naar het Luxemburgplein. In het parlement vlakbij debatteren vijf kanshebbers voor het nieuwe Commissievoorzitterschap over de toekomst van de Europese Unie, een initiatief van de European Broadcasting Union. Ook huidig voorzitter Ursula Von der Leyen doet mee. De aandacht gaat naar Oekraïne, migratie, klimaat en economie. “De komende legislatuur zal zeker in teken staan van meer macht voor de Unie. Denk aan defensie, maar ook meer eigen middelen zoals een uitbreiding van het coronaherstelfonds,” zegt Lise Witteman, onderzoeksjournalist voor Follow the Money. Zij volgt de Europese politiek in Brussel. “Opvallend, ondanks de corruptieschandalen van de laatste jaren is er weinig aandacht voor transparantie.”

Twee jaar geleden kwam aan het licht dat enkele Europese parlementsleden en hun familie vermoedelijk omgekocht waren door Qatar en Marokko. Meer recent kwam Belgisch Europarlementslid Hilde Vautmans (Open VLD) in opspraak door mogelijk misbruik van Europees geld. Zowel zij als haar N-VA-collega Assita Kanko werd al beschuldigd van toxisch leiderschap. Daarbuiten was er een groot journalistiek onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de Europese bubbel. En ook verschillende kandidaten op de huidige kieslijsten hebben schandalen aan hun been. In Duitsland moest het uiterst rechtse AfD twee weken geleden nog op zoek naar een nieuwe lijsttrekker. De vorige had verkeerde uitspraken gedaan over de SS. Vlaams Belang-lijsttrekker Tom Vandendriessche kreeg begin dit jaar een tik op de vingers in het Europees Parlement na uitspraken over zogenoemde omvolking (ook de Europese antifraudedienst heeft een onderzoek naar hem geopend, blijkt deze week).

“Al die zaken komen veel minder naar voren in de campagne dan we hadden verwacht,” zegt Barbara Moens van de Europese nieuwssite Politico. “Wellicht omdat er zoveel op het spel staat als het gaat over de Europese positie rond Oekraïne en andere zaken. Politici willen zich niet te veel positioneren op de interne keuken. We zien wel dat extreemrechtse partijen meer hameren op anticorruptie, zoals ze ook graag de vaccindeal van commissievoorzitter Von der Leyen aanvallen (Pfizergate, red.).” Ook de pan-Europese partij Volt, met lijsttrekker uit Brussel, profileert zich op democratisering.

Van de rechtse en conservatieve partijen is al geweten dat ze waarschijnlijk zetels zullen winnen. Dat leren de peilingen. “Maar de Europese Volkspartij en de Socialisten en Democraten, de twee grootste fracties vandaag, blijven toch de grootsten,” zegt Hendrik Vos. Veel proteststemmers of vernieuwers blijven in Europa liever thuis, zegt de professor. “Al merk ik toch verandering. Wat vandaag nationaal speelt, zoals migratie en landbouw, zal uiteindelijk Europees moeten worden geregeld. Dat hoor je partijen nu vaker zeggen dan vroeger. Misschien is het een vorm van zelfrelativering, maar ook de opkomstcijfers nemen toe. In 2019 gingen die voor het eerst sinds de jaren 1970 omhoog en dat in heel Europa. Ik verwacht dus weer een stijging.”

Bij de expats lijkt die stijging voorlopig beperkt. En ook de automatische inschrijving als kiezer komt er niet meteen aan. “En het een versterkt het ander. Er dagen weinig mensen op, dus blijft de impact van de expatgemeenschap op de Belgische partijen beperkt. Zo zijn ze niet in staat om het thema hoger op de agenda te duwen en blijft alles wat omslachtig,” zegt Vos. “Maar goed, de mogelijkheid om te stemmen is er wel. Dat expats er geen gebruik van maken, is ook een eigen keuze.”