Europalia Romania organiseert in Bozar een tentoonstelling rond het werk van Constantin Brancusi – zijn eerste in Brussel. Brancusi was een Roemeense boerenzoon die uitgroeide tot een pionier van het modernisme en de meest invloedrijke beeldhouwer van de twintigste eeuw.
© Adam Rzepka, Sabam Belgium, 2019
| Brancusi Constantin, Muse endormie, (1910) Centre Pompidou
Je moet maar geboren worden als boerenzoon en met dat soort vergeestelijkte beelden in je hoofd zitten,” valt tijdens ons gesprek over Brancusi met tekenaar en beeldhouwer Koenraad Tinel. Het is die anekdotiek die deel is van de mythe rond zowat de meest invloedrijke beeldhouwer van de twintigste eeuw. Constantin Brancusi werd geboren in 1876 op het Roemeense platteland.
Op zijn zevende hoedde hij al de kudde schapen van zijn familie, terwijl hij kennismaakte met het traditionele Roemeense houtsnijwerk. Amper negen was hij toen hij naar het naburige stadje Târgu Jiu trok, waar hij aan de slag ging als winkelbediende en huisknecht. Zijn houtsnijwerk overtuigde een rijke industrialist om hem in 1894 naar de academie te sturen – en Brancusi leerde zichzelf lezen en schrijven.
Auguste Rodin
Na zijn dienstplicht, in 1903, lonkte de beweeglijke kunstwereld voorbij de grenzen van zijn eigen land en ondernam hij een reis, goeddeels te voet, via München naar Parijs – waar zijn atelier door het Centre Pompidou na zijn dood in 1957 nauwgezet werd gereconstrueerd. Nadat hij enkele weken als assistant van Auguste Rodin had gewerkt, verliet hij het atelier van de beeldhouwer, omdat “in de schaduw van hoge bomen niets kan groeien.”
Maar bovenal omdat de kunst in zijn ogen een ander doel had dan de werkelijkheid weer te geven. “Het zijn geen vogels die ik beeldhouw, het is de daad van het vliegen,” zei Brancusi over zijn iconische Vogel in de ruimte, niet meer dan een opstaande veer. Niet de verschijningsvorm in de werkelijkheid interesseerde hem, maar de onderliggende idee, de essentie, het wezen van de dingen. Die platonische visie was de sleutel tot zijn werk, dat zou uitgroeien tot een van de fundamenten waarop het modernisme werd uitgebouwd.
BRUZZ ging op atelierbezoek bij Brancusi, in de schaduw van het Centre Pompidou in Parijs
Spiritueel effect
Het was ook wat hem zo controversieel maakte in zijn tijd. Op een moment dat de kunstwereld nog vooral oog had voor de perfecte nabootsing van spieren in marmer, was een visie die echtheid en waarheid zocht in een ontastbare kern een grote stap. Maar “iets wat pretendeert de natuur te reproduceren, zou slechts een kopie zijn,” beargumenteerde Brancusi. “Terwijl ik een spiritueel effect probeer te bereiken.”
En dat werkt. Nog altijd kruipt het werk van Constantin Brancusi in de bloedbaan en de geest van de kijker. Door de grenzeloze verfijning, de kervende liefde voor zware, aardse materialen als hout, steen, marmer en brons, het onophoudelijke polijsten, de voortdurende terugkeer naar dezelfde thema’s en spirituele kernen, de beweeglijkheid van zijn vormen, de inspiratie die hij putte uit oerbeelden en volksverhalen, uit zijn eigen Roemenië of het Afrikaanse continent.
Gepolijst en puur
Brancusi’s hoofden, vogels, vissen, prinsessen en schildpadden, zijn Slapende muze, Leda en Colonne sans fin zijn van een verheven, haast buitenaardse schoonheid. Misschien te buitenaards? De legendarische kunstcriticus en schrijver John Berger verwoordde het nog het best na een bezoek aan een tentoonstelling van Brancusi: “Niets jeukt hier. Bijna alles is gepolijst en puur.”
Alsof zijn sculpturen zich aan de andere kant van de zondeval bevinden. Alles wat hij maakt, betoogt hij, is gericht op het verdwijnen, weg van deze aarde, waartoe wij gedoemd zijn. “En ik wil plots weerstand bieden. Misschien hou ik te veel van de onvolmaaktheid en het gebrek.”
Alsof je in de nabijheid van dit soort verheven sculpturen té aards bent. Dat is de strijd van de kijker met het werk van Brancusi. En het is ook de strijd van de boerenzoon met de zuivere idee.
BRUZZ ging ook in gesprek met vier hedendaagse artiesten over de Roemeense boerenzoon, die met één uitgepuurde veer de hemel naar de aarde wist te halen.
Lees meer over: Brussel, Expo, constantin brancusi, Europalia, europalia romania, Bozar
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.