De kleine revolte van de cultuurhuizen: 'Niet minder wettelijk bezig dan de overheid'

La Boum deed Ter Kamerenbos ontploffen. Op het Muntplein leek wel een stadsfestival aan de gang onder impuls van Bezet La Monnaie Occupée. En tegelijkertijd trokken op 120 plaatsen in Brussel en Wallonië ook artiesten en toeschouwers zonder toelating de theaters en cinema's in, op initiatief van Still Standing for Culture. Een verslag.

Zaterdag op de middag post acteur en regisseur David Murgia op zijn Facebookpagina al een bericht over een politie-interventie daags voordien in kunstencentrum Le Monty in Genappe/Genepiën, waar toeschouwers die letterlijk via een achterpoort een circusvoorstelling wilden bijwonen die door agenten was versperd, op de bon werden geslingerd. Vrijdagavond begon al op enkele plaatsen in Brussel en Wallonië de burgerlijke ongehoorzaamheid van de culturele gelegenheidscoalitie onder de vlag van Still Standing for Culture, dat nog tot 8 mei elke dag binnen filmvertoningen, concerten, podiumkunsten, debatten, en publieke repetities wil organiseren. In de Hallen van Schaarbeek was op die vrijdag een open repetitie voor vijftig toeschouwers wel ongestoord kunnen doorgaan, maar op het incident in Genappe reageren sympathisanten met de woorden 'chasse aux artistes' en een ludieke oproep tot de revolutie zoals na De Stomme van Portici aan de Munt in 1830.

De dansende en zingende menigte die op zaterdagnamiddag op het Muntplein voor een festivalsfeer zorgt, gaat misschien wat in die richting, maar in Cinema Nova, waar om vier uur voor het eerst in maanden weer een film op een groot scherm te zien is, verloopt alles rustig en ordentelijk. Iets meer dan vijftig personen die vrij onopgemerkt zijn binnengedruppeld en geen agent zijn tegengekomen, vullen door de afstandsmaatregelen een gezellige zaal. In zijn verwelkoming zegt medewerker Guillaume Maupain dat sommigen bij Nova ook serieus ziek zijn geweest door Covid, en dat ze geenszins onverantwoordelijk willen zijn. Daarop leidt saxofonist Grégoire Tirtiaux de film in met een kort concertje.

Zuurstof

Bijna gelijktijdig loopt een vijfhonderdtal meter verderop een vijftigtal kinderen Théâtre la Montagne Magique uit. Hun ouders staan hen op te wachten na de kindervoorstelling. Moeder Marie Bruvier is opgetogen voor haar zoon Victor. Ze weet dat dit niet helemaal volgens de regels was, maar ze steunt het initiatief van Still Standing for Culture. “Je moet je verzetten. Anders sterven we allemaal een beetje. Ik ben psychologe en ik kan je vertellen dat veel mensen er momenteel niet goed aan toe zijn. Af en toe moeten we wat zuurstof krijgen en ons kunnen verplaatsen om iets te doen in verantwoorde omstandigheden. Hier waren de kinderen met vijftig. Weet je met hoeveel ze op school zijn?” Dat die verschillende scholenbubbels elkaar hier ontmoeten, neemt ze erbij.

De zorgsector wordt overigens niet vergeten. In Cinema Galeries kijken tussen vier en halfzes een dertigtal mensen naar de docu Burning out, die de Belgische regisseur Jérôme le Maire vijf jaar geleden al maakte over de enorme werkdruk in de ziekenhuizen. Iedereen blijft nadien netjes zitten voor het debat dat volgt na de film.

Wij trekken naar de Hallen van Schaarbeek voor de eerste thematische 'Cabaret-debat'-avond in een hele reeks, waarin debatten en artistieke interventies elkaar zullen opvolgen, en de stand van zaken op andere locaties wordt gevolgd. Net geen honderd mensen zitten er zeer verspreid in hun bubbels aan tafeltjes in de grote zaal. De bubbel van de twee Duits-Brusselse circusartiesten Leonie en Mikail is hier uit overtuiging. Ze willen graag weer aan de slag. Ze hebben oog voor de zorg, maar het verband tussen besmettingen en een voorzichtige heropening van de cultuursector is volgens hen ver te zoeken. “Geen versoepelingen, maar nieuwe evenwichten,” klinkt het tijdens de interventies. “Wij artiesten willen spelen. Pas pour gagner notre vie, mais pour ne pas la perdre.”

Een medewerker van Atelier 210 in Etterbeek vertelt juist aan het publiek dat zijn zaal eerder op de dag als enige in Brussel de deuren moest sluiten van de burgemeester, wanneer plots via een primitieve telefoonverbinding in real time wordt meegedeeld hoe ook Cinema Nova op dat eigenste moment door de politie geëvacueerd wordt. Op een rustige manier zonder boetes blijkbaar. In de Arenbergstraat staan inderdaad een tiental agenten en drie politiewagens rustig tussen het volk. Saxofonist Tirtiaux speelt er nu op de stoep. Als de agenten hun interventie beëindigen, komt net een kleine groep manifestanten van het Muntplein aangewaaid om mee te juichen en zingen. Een MIVB-bus wordt vriendelijk doorgelaten, een dure wagen heeft wat meer moeite en wordt getrakteerd op 'Les bourgeois' van Jacques Brel.

Al voor het Overlegcomité van 23 april had KVS een demarche gedaan door te stellen op 26 april sowieso de deuren te zullen heropenen voor het publiek. Uiteindelijk werden die geplande voorstellingen 'testevenementen', waardoor het 'burgerlijke ongehoorzame' karakter ervan geneutraliseerd werd. De plannen van Still Standing for Culture bleven echter onveranderd. Op hun website stond de teller net voor het begin van de actieweek op 141 evenementen. In Brussel schaarden zich daar behalve veel kleine locaties ook grotere cultuurhuizen achter, zoals de Hallen van Schaarbeek, Théâtre National, Le Public, Rideau de Bruxelles, Brass, de cinema's Galeries, Palace, Vendôme en Nova, Le Senghor, Wolubilis en La Fonderie.

Geïnfantiliseerd

Terug even naar wat voorafging. Op het Overlegcomité van 23 april viel er voor de cultuur- en evenementensector niets te rapen. Vooraf hadden de gemeenschapsministers van Cultuur Jan Jambon (N-VA) en Bénédicte Linard (Ecolo) zich publiekelijk geschaard achter het stappenplan van de verenigde sectoren om culturele en sport­evenementen opnieuw mogelijk te maken vanaf 8 mei voor honderd mensen binnen of tweehonderd mensen buiten. Maar door de blijvend hoge besmettings- en ziekenhuiscijfers was het Overlegcomité niet te vermurwen en blijven voorlopig tot juni alleen buitenactiviteiten tot vijftig aanwezigen mogelijk. Pas op het Overlegcomité van 11 mei vallen beslissingen over juli en augustus.

Het zwaartepunt van het openingsweekend lag niet helemaal toevallig op de Dag van de Arbeid. De initiatiefnemers willen weer aan het werk, voelen zich niet gehoord, en benadeeld ten opzichte van andere sectoren, door maatregelen die ze als buitenproportioneel ervaren, en contraproductief voor “een samenhangend sociaal, psychosociaal en economisch preventiebeleid in het belang van elke burger”.

Vrezen de organisatoren toch niet het verwijt dat ze door hun actie het lijden van de slachtoffers en de druk op de gezondheidszorg zouden minimaliseren? Directeur Christophe Galent van de Hallen van Schaarbeek: “Dat we geen rekening zouden houden met de 23.000 doden die al gevallen zijn, is een manier om ons te intimideren. Natuurlijk denken ook de kunstenaars aan de doden en de zieken. We denken zelfs dat er minder doden zouden kunnen gevallen zijn als we vanaf het begin op een verfijndere manier waren omgegaan met deze crisis. Tienduizenden jongeren, zelfstandigen en eenzame ouderen hebben geleden en zullen nog lijden aan langetermijneffecten. De cultuursector is ook helemaal geen gevaar.”

“Testevenementen hebben we daar overigens niet meer voor nodig,” valt Frédéric Cornet van Cinema Galeries bij. “Waarom worden ons die kosten opgelegd en andere sectoren niet? Wij werken in gecontroleerde omstandigheden. Dat de cijfers in België niet voldoende dalen heeft volgens mij ook te maken met het feit dat de maatregelen niet meer gevolgd worden. Mensen worden geïnfantiliseerd, begrijpen de logica niet meer en overtreden de regels ongezien in hun appartementen, wat veel gevaarlijker is.”

Wettelijke basis

Voor alle duidelijkheid: tijdens de culturele evenementen laten de organisatoren zeker niet alle maatregelen los. Still Standing for Culture hanteert de protocollen die in voege waren van juli tot oktober 2020, toen de cultuurhuizen ook even beperkt mochten openen: mondmaskers, handgel, afstand tussen de bubbels. Tegen eventuele boetes die kunnen oplopen tot 4.000 euro, en voor toeschouwers tot 750 euro, wil Still Standing for Culture zich juridisch verzetten. Het publiek voelde zich blijkbaar ook niet afgeschrikt. Volgens woordvoerder Gwenaël Breës waren zo goed als alle evenementen op 1 mei uitverkocht.

Maar is burgerlijke ongehoorzaamheid wel de juiste manier om in opstand te komen? Wat als ook andere sectoren eenzijdig besluiten de regels aan hun laars te lappen? Moeten we supermarkten sluiten en het openbaar vervoer beperken om meer marge te creëren voor de cultuursector? Meer cultuur betekent toch ook meer verplaatsingen?

Frédéric Cornet van Cinema Galeries: “We hebben ons afgevraagd of we geen negatieve backslash zouden krijgen door ons initiatief. Dat onze voorstellingen uitverkopen wil niet zeggen dat wij representatief zijn voor de hele bevolking, maar wel dat het onrechtvaardigheidsgevoel wordt gedeeld. Over de wettelijkheid van de regels is ook het laatste woord nog niet gezegd. Kijk naar gitarist Quentin Dujardin, die pas van de rechter gelijk heeft gekregen toen hij in beroep ging tegen het stopzetten van zijn concerten voor vijftien mensen in een kerk. En voorts: de metro's zitten nu vol omdat de avondklok mensen verplicht op hetzelfde uur in de metrostellen te kruipen. Soms kan een beetje meer vrijheid ook meer veiligheid betekenen.”

“Die vraag of wij nu het slechte voorbeeld geven, moet je omdraaien,” vult Christophe Galent van de Hallen aan. “Waarom moet de cultuursector dicht als andere open mogen? De zogenaamde objectivering van de risico's is een leugen en die hypocrisie willen we blootleggen. Onze burgerlijke ongehoorzaamheid berust tenminste op een objectief criterium, namelijk dat er in onze zalen nooit clusters zijn vastgesteld. Vanaf 1 april hebben de coronamaatregelen ook definitief geen wettelijke basis meer (de Pandemiewet is nog niet helemaal klaar, red.). Wij zijn dus niet minder wettelijk bezig dan de overheid.”

En de Nederlandstaligen?

Rest wel de vraag waarom de actie aan de kant van de Nederlandstalige Brusselse cultuurhuizen nauwelijks navolging heeft gevonden. “Misschien is Still Standing te veel als Franstalige organisatie gezien,” denkt Frédéric Cornet van Cinema Galeries. Volgens woordvoerder Gwenaël Breës verlopen de contacten tussen de Crisiscel en de minister van Cultuur in Vlaanderen beter, en speelt bij de verhoogde actiebereidheid langs Franstalige kant ook de invloed van de Franse publieke opinie. Bij de Hallen wijst Galent erop dat er ook Franstalige huizen zijn die niet meedoen, zoals Théâtre de Liège. “We hebben inderdaad de indruk dat het activisme aan Franstalige kant groter is.”

De Crisiscel Cultuur lijkt niet erg betrokken bij Still Standing for Culture en heeft ook geen weet van acties langs Nederlandstalige kant. Woordvoerder Frederik Sioen: “De crisiscel wil tegen het volgende Overlegcomité blijven lobbyen om aan de slag te gaan op basis van ons stappenplan. Maar elke organisatie beslist voor zichzelf hoe ze het wil aanpakken.”

Het Centrum voor Hedendaagse kunst WIELS kan opereren binnen de iets soepelere regels voor museums, maar deed wél mee en zette zaterdag de actie 'Still Standing Guides' op touw. “We willen niet doen alsof we de grote slachtoffers zijn,” zegt directeur Dirk Snauwaert, “maar we hebben wel met de gidsen en de opbouwers een twintigtal freelancers die al maanden niets te doen hebben, omdat er geen geleide bezoeken en groepsbezoeken mogen zijn. Daarom zetten zij nu volgens de regels van de kunst een kleine publieksactie op.”

Andere collega's verklaren zich solidair, zonder meer. “Kunstenaars zijn bij de grootste slachtoffers van de crisis,” zegt directeur Melat Gebeyaw Nigussie van de Beursschouwburg. Daarom dragen wij ook dit initiatief een warm hart toe. Op vraag van een aantal kunstenaars hebben we er ook over gecommuniceerd op ons scherm buiten en via de nieuwsbrief. Maar zelf hebben wij van bij het begin gezegd dat mei te precair zou zijn om al te programmeren, om volledig in te zetten op juni, juli en augustus.”

Ook het Kaaitheater geeft subtiel aan de prioriteiten net iets anders te zien. “We worden regelmatig gecontacteerd door Still Standing,” zegt artistiek coördinator Barbara Van Lindt. “Net als Bezet La Monnaie Occupée begrijpen wij het als een publieke lobbyactie om voor het belang van cultuur en een herziening van de voorwaarden en parameters voor versoepeling te pleiten. Dat is een pertinent verzoek, ook op lange termijn. We namen deel aan de acties met De groene gevels (#greenlightforculture) en de #stillstandingforculture-acties een jaar na de eerste lockdown. Maar voor een heropening nu is Kaaitheater terughoudender, omdat we solidair willen zijn met de rest van de samenleving en andere sectoren die nog niet kunnen openen. Deze actie wil de hele sector mobiliseren, en dreigt daarmee ook een reëel gezondheidsrisico te worden. Dat strookt niet met ons uitgangspunt van solidariteit. We hebben begrepen dat een informele peiling bij cultuurorganisaties in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel dezelfde tegenargumenten opleverde.”