Zoë Gray (Bozar): 'In Brussel draait de kunstscene om de inhoud, niet om status''

In de zomer publiceert BRUZZ elke maandag een uitgebreid interview met een Brusselaar die professioneel of privé een boeiend jaar achter de rug heeft, en tijdens de zomer even de tijd neemt om te reflecteren. Deze week Zoë Gray, die na acht jaar Wiels in september als curator naar Bozar verhuist. Een instelling met een pak meer verleden, maar ook vernieuwing op til. “Tijd om afscheid te nemen van de alwetende impresario als ene gezicht van een kunstenhuis."

Na twee jaar heeft Bozar weer een eigen Directeur Tentoonstellingen. Sinds Sophie Lauwers oud-directeur Paul Dujardin verving en in juni vorig jaar overleed, zat het expoteam zonder directe leidinggevende. “Mijn laatste gesprek met Sophie ging over deze functie,” vertelt Zoë Gray, die toen nog niet wou afzwaaien bij Wiels. Een jaar later doet ze het toch, dit keer aan de zijde van nieuw Bozar-baas Christophe Slagmuylder.

BRUZZ spreekt Gray in haar laatste week als hoofdcurator van Wiels. Voor de vlotheid in het Engels, maar de Britse redt zich uitstekend in het Nederlands en Frans. Een week later zal ze naar Frankrijk afreizen, op zoek naar rust en nieuwe ideeën. “Ik hoop die te vinden met wat goede rode wijn en zon,” lacht ze. “Ik gun mezelf een periode om te lezen, na te denken en nota’s te maken waarop ik later kan terugvallen, want september wordt wellicht een maalstroom van beslissingen en afspraken.”

Waarom stapt u nu wel over?
Zoë Gray: Ik denk dat je een plek altijd moet verlaten op een hoogtepunt, wanneer je nog verliefd bent op je collega’s en je werk. Vorig jaar wilde ik nog enkele projecten afronden, maar acht jaar lijkt me een goed moment voor een nieuwe uitdaging. En Bozar is een referentie in België. Met de nieuwe algemeen directeur is er verfrissing op komst. Iedereen kijkt uit naar wat komen zal. Er staat de komende jaren trouwens veel te veranderen in Brussel: Kanal en het gesloten Museum van Elsene openen, terwijl de KMSKB tijdelijk sluiten. Ik vind het spannend om deel uit te maken van die beweging.

Uw collega’s bij Wiels zijn niet zo blij dat u vertrekt. Wat zal u er zelf het meest missen?
Gray: (lacht) Goed zo. Ik denk de ziel van de plek. De dynamiek, creativiteit en informaliteit. Dat wordt een interessante aanpassing bij Bozar. In Wiels werkte ik met twintig mensen, nu zal ik een team van twintig leiden binnen een instelling van 240 mensen. Het zal niet meer zo agile zijn, maar ik heb veel geleerd bij Wiels en hoop een deel van die energie mee te brengen naar Bozar.

Wat met de inhoud? Wiels focust uitsluitend op hedendaagse kunst, bij Bozar ligt de focus ook op het verleden. Hoe wil u zich daaraan aanpassen?
Gray: Voor mij is dat nieuw, maar ik vind hedendaagse kunst niet van een heel andere orde dan kunst uit eerdere tijden. Een werk van Maurizio Nannucci zegt ‘All Art Has Been Contemporary’. De urgentie is soms moeilijker te herkennen, maar het is net interessant om historisch werk te verbinden met vandaag. Waarom toon je het? Waarom nu? Hoe werd het gezien toen het gemaakt werd en hoe is die blik veranderd? De focus op eigentijdsheid kan blijven. Eén van de dingen die Bozar zo uniek maakt, is de nationale representatierol. Die blijft essentieel en behouden.

De voorbije jaren richtte Bozar zich met populaire tentoonstellingen als Keith Haring of David Hockney duidelijk op een breder publiek. Iets wat u zelf zou willen uitbreiden?
Gray: Dat waren fantastische shows, ik ben er graag naar gaan kijken. Bozar moet een plek zijn voor iedereen. Dus moet de programmering genereus, open en gastvrij zijn. Dat wil niet zeggen dat je alleen simpele kunstwerken of artiesten moet uitkiezen. Wel dat je de werken op een toegankelijke, meeslepende manier omkadert. Ik vind de term ‘breed publiek’ sowieso nonsens. Er is nooit één publiek. Bozar moet zoveel mogelijk mensen tegelijk aanspreken.

Als u dan naar het Brussels publiek kijkt, ziet u dan genoeg jonge, diverse bezoekers bij Bozar?
Gray: Het zal belangrijk zijn om de tentoonstellingen beter te verbinden met de andere afdelingen in huis. Dat is Christophe’s idee voor de hele werking. Hoe kunnen we een klassiek concert, een avond met elektronische muziek en een tentoonstelling van Vlaamse meesters meer op elkaar afstemmen? Wie Bozar al kent, vindt zijn weg wel in het programma, maar buitenstaanders niet. Het gaat dus om minder doen, maar meer samen en met een duidelijk verhaal.

Maar hoe wil u dat doen bij het organiseren van een tentoonstelling?
Gray: Daarover zullen we vanaf september praten. In elk geval komt zo’n samenwerking nu al vaak van de kunstenaars zelf. De laatste expo die ik cureerde in Wiels toont beeldende kunst, een VR-ervaring, textiel, muziek… Omdat de kunstenaar die samenwerking zelf opzoekt. In Bozar kan ik dat op veel grotere schaal doen en met nog meer expertise in huis.

Is Brussel een interessante stad om een internationaal kunstenhuis te leiden?
Gray: Ja, wegens de schaal van de stad. Die is langs de ene kant zeer internationaal, meertalig en goed verbonden met het buitenland en anderzijds relatief klein. Je kan vlot contacten leggen. Het maakt de kunstwereld soms zelfs wat incestueus. Iedereen kent iedereen op een of andere manier.

Wat trok u zelf eigenlijk naar Brussel?
Gray: De liefde voor Brussel. Ik woon hier nu ruim tien jaar, al voor ik bij Wiels begon. Voordien kende ik Brussel als bezoeker. Het was mijn culturele bestemming. Weet je, als je opgroeit op een eiland – ook al is het zo groot als het VK – voelt het zeer exotisch om snel naar het buitenland te kunnen voor een etentje of tentoonstelling. Dus toen ik in Rotterdam woonde, sprong ik graag op de trein naar Antwerpen of Brussel voor een expo, lekker eten en weer terug. Na Rotterdam vroeg ik me af waar ik terecht kon met mijn mix van talen. Brussel leek een goede optie.

U werkte al in Frankrijk en Nederland. Wat vindt u hier zo bijzonder aan de kunstscene als u hem vergelijkt met andere plekken?
Gray: De informaliteit, denk ik. Het gebrek aan pretentie. Mensen zijn makkelijk aan te spreken en nemen tijd om samen te praten. Dat is misschien iets Belgisch. De focus ligt hier echt op ideeën en inhoud. Belgische kunstverzamelaars hebben een uitstekende reputatie in Europa omdat ze toegewijd zijn, risico’s nemen en kunstenaars volgen doorheen hun carrière. Ook de leden van de Wiels Club zijn mensen die het kunstcentrum steunen uit enthousiasme voor de kunst. Ik verwacht dat opnieuw bij de Bozar Patrons. Het gaat minder om status of gezien worden. Dat is op bepaalde plekken wel anders.

Zou u ooit terugkeren naar het VK?
Gray: Dat weet ik niet. Toen ik twintig jaar geleden vertrok, leek het me nooit een permanent afscheid. Ik wou freelance curator worden en wist dat dat als beginner extreem competitief en duur zou zijn in Londen, dus trok ik naar Frankrijk. Ik dacht dat een toekomstige job me wel terug zou halen. Sinds de Brexit ben ik daar minder zeker van. Ik weet niet of mijn erg Europese blik op de wereld, mijn Europese familie en mijn levenservaring nog zouden passen in een land waar de helft van de bevolking heeft beslist om die visie af te wijzen.

U start bij Bozar na enkele lastige jaren. Er was spanning rond Paul Dujardin, covid, brand en het overlijden van Sophie Lauwers. Wordt het een uitdaging om het team hier te leiden?
Gray: Ik ben me bewust van die bumpy ride, maar ik zie tegelijk een instelling met veel veerkracht. Het team heeft nog altijd zeer goede tentoonstellingen gemaakt en getoond hoeveel hier mogelijk is.

Is een herstructurering nodig? In februari zei Christophe Slagmuylder in een interview met BRUZZ dat hij wachtte op zijn volledig team “voor hij een bom zou droppen”.
Gray: We’re not plotting any bombs. Er ligt geen arsenaal met verrassingsbeslissingen klaar voor september. Natuurlijk zijn hier aanpassingen nodig, zoals in elke instelling. Nieuwe mensen bekijken die dingen met een frisse blik, maar we zullen het kind niet met het badwater weggooien. We kijken naar wat er al is, wat goed loopt en wat beter kan. Niet van bovenaf, maar samen met het huidige team.

Is dat een nieuwe stijl? Veel Brusselse kunstinstellingen hebben nu een vrouw aan het hoofd. Kasia Redzisz bij Kanal, volgend jaar Christina Scheppelman bij De Munt, u in deze rol. Toeval?
Gray: Ik zie zeker een verbreding van mogelijke types leiders, maar die gaat verder dan gender. In de hele samenleving erkennen we nu diverse manieren van leidinggeven, samenwerken en overleggen. Ik spreek liever over een generatiewissel. Ofwel besef ik nog niet dat ik ouder word (lacht). Een kunstinstelling is geen handvol individuen. Het is een heel team én publiek. Dus mogen we stilaan afscheid nemen van de alwetende impresario als ene gezicht van een kunstenhuis.

U ziet uzelf liever op de achtergrond?
Gray: Het is een moeilijk evenwicht. Na woelige tijden is een zekere dosis leiderschap nodig, maar dat wil niet zeggen dat ik even alles kan oplossen, door elkaar schudden en zeggen ‘we doen het op mijn manier’. Ik wil niet geheel onzichtbaar zijn, maar ook niet de dominante stem van de expo’s. Er is al een fantastisch team met veel ervaring. Zij verdienen best wat meer zichtbaarheid.

Kan u het komende seizoen eigenlijk nog eigen accenten leggen?
Gray: De tentoonstellingen voor de herfst, Antoni Tàpies en Victor Horta, zijn zo goed als af. Daar kom ik zeker niet aan. Ik denk dat ik de eerste maanden vooral in huis zal zijn om Bozar en de mensen te leren kennen. Cureren verloopt altijd in fases van research, prospectie en productie. Er zijn momenten dat je absoluut op kantoor moet zijn, maar daarna hoop ik uiteraard te kunnen reizen om netwerken uit te bouwen met andere instellingen.

Tot slot, wat is uw favoriete zomeractiviteit in Brussel?
Gray: Ik wil alle rooftops uittesten. Je ziet die nu opduiken van Bozar tot Wiels en andere plekken. Heel fijn. Je bent in de stad, maar toch afgescheiden van de chaos op straat. En ik raad bezoekers altijd het Wiertz-museum aan. Ik vind dat zo typisch Belgisch. Ergens geweldig, maar zeer slecht gepromoot. Brussel zit vol met dat soort eigenzinnige plekken. Ik ontdek er nog altijd na meer dan tien jaar.

Van 23 augustus tot 19 september heropent het dakterras van Bozar met concerten, workshops, lezingen en filmvoorstellingen.