Kopenhagen maakte van zijn vervuilde haven een zwemwalhalla: ‘Het kalmeert de stad’

Een hete dag? Suf na een een zomerdag op kantoor? Dan duikt een Kopenhagenaar gewoon het havenwater in en nabij het stadscentrum. Ook in Brussel komt de kanaalplons dichterbij.

Havenbad Fisketorvet, zaterdagmiddag bij stralende hemel. Op de springplank staat een jongen van een jaar of 7 te aarzelen op drie meter hoogte. Springen of niet? Tijdens het dralen heeft hij alvast een schitterend uitzicht. Op het duikbekken en het zwemgedeelte met zonnekloppers erachter. Op de havenskyline die in het verlengde van het zwembad ligt, met oude kerken, moderne architectuur en allerlei bootjes op het water. De jongen springt. Verkoeling.

Søndre Refshalebassin, woensdagavond, zwaarbewolkt met af en toe een druppel. Welgeteld één vrouw laat zich in het water glijden in een afgelegen zone in het noorden van de haven. Geen duiktoren of douches hier, maar vooral een lintje in het water. Openluchtzwemmen moet niet per se ingewikkeld zijn.

Nog eentje. Havenbad Yslands Brygge, donderdagavond. De zon zakt richting horizon, de redders zijn vertrokken, de bezoekers niet. In het 75 meter lange zwemgedeelte trekken mensen hun baantjes. En van een 5 meter hoge scheepsboeg springen? Hier, in Kopenhagens meest bezochte en oudste havenzwembad, kan het.
Onze dagen in Kopenhagen waren druk en gevarieerd. Met één ijkpunt: de dagelijkse zwembeurt in de haven. Niets is eenvoudiger. Het is gratis, er is keuze uit tien zwemzones in de haven en nog een handvol aan de Oostzee.

De stad was blut

De weg naar een propere haven begon hier al in de jaren 1990. Toen de industrie begon weg te trekken uit de zwaar vervuilde haven, besloot de stad om er een residentiële en recreatieve zone te maken. Zuiver water paste in dat plaatje en dus investeerde het bestuur 150 miljoen euro in buffercapaciteit voor het rioolwater. Dat stroomt daardoor nog maar zelden in de haven. Gebeurt het bij overvloedige regen toch nog eens, dan verschijnen automatisch rode lichtjes aan de zwemzones.

De investering in de riolen lijkt enorm, maar paste in een breder plan om net nieuwe inkomsten te vinden voor de stad, legt Jan Rasmussen van het Climate Adaptation Center uit. “Kopenhagen was blut en had nieuwe kapitaalkrachtige bewoners nodig, aan de waterkant.”
Na het eerder vermelde Yslands Brygge – mede ontworpen door Brussels architect Julien De Smedt – volgen een hele reeks van zwembaden én eenvoudige zwemzones. En die zijn een succes, zowel bij bewoners als toeristen.

Klimaatadaptatie? Daar was nog helemaal geen sprake toen de eerste zwemzones verschenen. “Maar het besef groeit wel dat die vele zwemmogelijkheden perfect passen in een opwarmende stad,” vertelt Mads Kamp Hansen, die de afdeling cultuur en vrije tijd leidt bij de stad Kopenhagen.

Ook voor Gérald Ledent (UCL) past openluchtzwemmen naadloos in een stad waar vooral de binnenstad en de oude arbeiderswijken opwarmen bij hittegolven. De professor architectuur en stedenbouw trok aan de mouw van het Brusselse stadsbestuur met een ambitieus plan voor een groot zwembad – van 350 meter lang – in het Bécodok. Het kanaalwater zou er gezuiverd worden door een grote plantenfilter, want Brussel heeft geen natuurlijke verversing door zeewater zoals de Deense hoofdstad die wel heeft.

“Zo'n zwembad staat mensen niet enkel toe om af te koelen. Het vermindert ook socio-economische spanning bij hitte,” vindt Ledent. “Kijk maar naar de commotie rond jongeren in recreatiedomeinen buiten Brussel. Zwemmen kalmeert, cela apaise les gens. En in het water zijn we ook allemaal gelijk. Dat viel me ook op in Kopenhagen: iederéén zwemt er in de haven.”

Een miljoen euro voor studiewerk

Het plan voor een Bécobad kwam ondertussen in een stroomversnelling. Het bleef de voorbije maanden onder de radar, maar door de voorstudie van Ledent werd één miljoen euro vrijgemaakt voor een gedetailleerde studie over het megazwembad. Het Gewest klopte daarvoor aan bij het federale Brussel­fonds Beliris. Nog voor de zomer plant de Haven bovendien een proefproject met boeien op de plek in kwestie. Die proef­opstelling moet duidelijk maken of zwembad en scheepsverkeer compatibel zijn.

Het andere Brusselse zwemproject, in één van de Neerpedevijvers, is al een stuk verder, maar kende ook al meer tegenkanting van buurtbewoners. De gemeente Anderlecht gaf een negatief advies, het Gewest komt binnenkort met een aangepast voorstel.

Wat kan Brussel van Kopenhagen leren? “Dat je genoeg aandacht moet besteden aan de zone buiten het eigenlijke zwembad,” zegt Kamp Hansen. “De meeste mensen brengen vijf tot tien minuten in het water door, maar willen wel enkele uren aan het water zijn. Je hebt dus sanitair nodig, fietsenstallingen, maar ook voldoende verblijfplaats. Anders gaan mensen wildplassen en liggen waar dat niet de bedoeling is.”
Ook Gérald Ledent trekt een les uit Kopenhagen. “De haven kan een nieuw stadscentrum worden, waar de stad zich naartoe keert. In Brussel hebben we wat dat betreft nog marge.”