Vraag iemand om de vorm van Brussel snel te schetsen, en de kans is groot dat er een vijfhoek verschijnt. De lijnen die op een kaart de herkenbare contouren van onze binnenstad aftekenen, zijn die van de Kleine Ring. Die stadsring loopt van de Hallepoort tot aan de Ninoofsepoort en terug. Van poort naar poort dus, en in die beschrijving zit meteen verscholen waarom de Kleine Ring dit tracé vormt. De Kleine Ring is gebouwd op de weg die de tweede Brusselse stadsomwalling volgde.
Waarom heeft de Kleine Ring de vorm van een vijfhoek?
De eerste omwalling was vier kilometer lang en lag in de dertiende eeuw rond belangrijke en strategische punten in de stad, zoals de voormalige haven in het centrum, het later afgebrande Coudenbergpaleis en de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal. Toen de stad steeds meer aan economisch en politiek belang inwon, was een bredere omwalling noodzakelijk. De omtrek van die tweede stenen lus was dubbel zo groot. Zoals het toen hoorde, kwamen er uitkijktorens, maar ook zeven toegangspoorten. Hoewel alleen de Hallepoort nog overblijft, verwijzen andere namen nog altijd naar de toenmalige aanwezigheid van die stadsingang. Denk maar aan de Naamsepoort, de Anderlechtsepoort, en de Vlaamsepoort. Ook waren er ooit de Lakense-, de Schaarbeekse- en de Leuvensepoort.
© Peter Dhondt-BRUZZ
| De Hallepoort is de enige nog overblijvende toeganspoort van de tweede stadsomwalling.
Vanaf elke stadsingang vertrok er een steenweg, bijvoorbeeld naar een andere belangrijke stad. Zo kwam je aan de Vlaamsepoort aan vanuit Gent, op de Gentsesteenweg en aan de Hallepoort vanuit Waterloo, ook op die gelijknamige steenweg. De omwalling was op sommige plekken omringd door water, bijvoorbeeld dat van de Zenne. Zo kon men strategisch de ruimte voor de stadsmuur laten overstromen, zodat de aanvallers niet tot bij de stad raakten. Ondanks die ommuring werd de stad nog een paar keer stevig aangevallen. Het zwaarste offensief was misschien wel dat van de Zonnekoning Louis XIV in 1695. Van een afstand liet hij de stad bombarderen. De munitie was zo sterk dat ze recht in het hart van de binnenstad terechtkwam en onder meer de hele Grote Markt in vuur en vlam zette.
Aan het einde van de achttiende eeuw besliste het stadsbestuur dat de muur niet meer zou dienen als militaire verdediging en werden de meeste toegangspoorten afgebroken. De omwalling was niet langer een beschutting, de Brusselaars gebruikten ze vanaf dan als promenade. De wandeling boven op de stevige stenen gaf hen een prachtig uitzicht over de stad. Tot Napoleon onder het Franse bewind begin negentiende eeuw, besliste om alles met de grond gelijk te maken. De kleine generaal wou net zoals in Parijs een boulevard rond de stad, waarop de bewoners zich al wandelend of te paard konden verplaatsen. Die beslissing veranderde de gedaante van bepaalde wijken.
© Shutterstock
| De vijfhoek
Rond de boulevard ontstonden nieuwe woonwijken maar ook uitgaansgelegenheden in het chiquere oosten van de stad. Aan de noord- en de westkant, breidde de industriezone verder uit, door de aanwezigheid van de haven. Maar door de jaren heen werden paard en kar vervangen door Koning Auto, waardoor de voetgangers verbannen werden naar de trottoirs. De boulevard werd steeds meer omgevormd tot een stadsring en vooral in aanloop naar Expo 58 kreeg de verkeersring een nieuw gezicht: er kwamen tunnels om het grote verkeer in ondergrondse banen te leiden.
© Regie der gebouwen
| Bouw van de Kruidtuintunnel naar aanleiding van Expo 58
Tien jaar later was het de bouw van de metro die de Ring weer openlegde. Gelukkig krijgen fietsers vandaag een steeds prominentere plek. En zo raken we ondertussen tot de vijf hoeken van de Kleine Ring, via het iconische gele fietspad. Onder meer langs het laatste overblijfsel dat al 700 jaar veel volk voorbij ziet komen: de Hallepoort.
Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.
De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.
Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.
Lees meer over: Brussel-Stad, Mobiliteit, Big City, Vijfhoek, Kleine Ring, eerste stadsomwalling , tweede stadsomwalling, Expo 58, Hallepoort, Naamsepoort, Vlaamsepoort, Anderlechtsepoort
