Brusselaars voor de klas: 'Mijn Marokkaanse roots zijn een troef'

Een volle klas, maar niemand om les te geven. Het lerarentekort veroorzaakt hoofdbrekens in heel Vlaanderen, maar is in Brussel extra nijpend. Meer leerkrachten uit Brussel aantrekken is een deel van de oplossing, maar hoe doe je dat? Brusselaars die al voor de klas staan, denken er mee over na. “Leerkrachten zijn de beste reclame voor het eigen beroep."

Als iemand hem in het vierde middelbaar had gezegd dat hij later zelf leerkracht zou worden, had Ismaël Saïdi (33) wellicht eens schamper gelachen. Hij, die dat jaar een week geschorst werd na onterechte beschuldigingen? Hij, die op zijn tellen moest passen omdat veel leraars hem buiten wilden op de Imeldaschool?

Maar zie, anno 2022 staat Saïdi zelf voor de klas in het Lutgardiscollege in Oudergem, waar hij Frans en ICT geeft. De jongen die ooit te horen kreeg dat TSO te hoog gegrepen was, haalde uiteindelijk een masterdiploma. “’Je moet niet dromen,’ zei een lerares in het tweede middelbaar. Ik ben ze onlangs nog gaan opzoeken om even mee te geven dat ik nu zelf leerkracht was.”

Als Saïdi toch de weg naar de leraarskamer vond, zijn daar verschillende redenen voor. En die hebben bijna allemaal te maken met leerkrachten die hij wél bewonderde. “In het derde kreeg ik plots een leraar met Marokkaanse en Spaanse roots, die daarnaast ook op een speelplein werkte. Je ziet niet elke dag een leerkracht Nederlands die in Brussel is opgegroeid en dan nog eens met een Marokkaanse achtergrond. Dat zette me aan het denken. We hadden ook hetzelfde soort humor en hij overtuigde me om zelf op een speelplein te werken.”

Later, na het onzalige vierde jaar met de schorsing, volgde dan de ervaring van de derde graad. “De klas was van twintig vooral Franstalige leerlingen gekrompen naar zes, van wie ik de enige Franstalige was. Plots deden de leerkrachten normaal tegen me. Ik kreeg het vertrouwen dat ik zo hard gemist had en wou dat ook absoluut behouden. Een goed woordje doet wonderen.”

Saïdi herinnert zich in het bijzonder de band met zijn leerkracht Frans. “Mevrouw Watté sprak als Nederlandstalige zo goed Frans, dat ik tegen mezelf zei dat het omgekeerde ook mogelijk moest zijn. Langzaam rijpte het idee om zelf leerkracht te worden. Ook mijn ervaring als animator speelde mee. Ik had een goed contact met kinderen en was ondertussen ook hoofdanimator.” Saïdi zou uiteindelijk bij Groep T in Leuven studeren – “Dat was nodig voor mijn Nederlands” – en later ook aan de VUB.

Nu hij zelf voor de klas staat, merkt Saïdi ook dat hij als Brusselaar met Marokkaanse wortels extra troeven meebrengt. “Ik moet de uitspraken van de leerlingen niet vertalen, ik begrijp hun humor en sociale codes en ze komen bij mij terecht met vragen over de ramadan.” De identificatie met hem als leerkracht gaat soms ver, ondervond Saïdi. “Ik sta dan bijvoorbeeld naast babbelende jongeren, die elkaar plots waarschuwen dat er een leerkracht in aantocht is. Ik herinner ze er dan beleefd aan dat er al een leraar aanwezig is."

Rolmodellen

Dat er niet meer leerkrachten als Saïdi zijn, is opmerkelijk. Het Nederlandstalige leerplichtonderwijs telt immers zo’n vijftigduizend leerlingen, van wie het overgrote deel thuis géén Nederlands spreekt. De pool van leerlingen waaruit kan gerekruteerd worden is dus groot. Toch kan Saïdi hooguit een of twee collega’s geboren Brusselaars noemen. En het Lutgardiscollege is daarmee geen uitzondering.

Er zijn nog meer redenen om naar de Brusselse vijver te kijken. Het gewest kampt immers al jaren met een grote uitstroom van leraars. Die werken hier vaak een aantal jaar om vervolgens een job dichter bij huis te zoeken. Ze slaan dan twee vliegen in een klap: dichter bij de eigen woonst werken betekent tijdswinst en dikwijls ook een lesomgeving zonder de uitdagingen van de grootstad, met haar sociale kloof en veeltaligheid. Voor leerkrachten uit Brussel gelden die bezwaren veel minder. “Daarnaast is het maar de logica zelve dat de Brusselse leerkrachten ook een afspiegeling van de Brusselse maatschappij worden,” vindt Nadine Engels, die aan het hoofd staat van de lerarenopleiding aan de VUB. “Welk signaal geef je anders?”

Maar hoe doe je dat, meer Brusselaars voor de klas krijgen? Het verhaal van Saïdi toont alvast hoe cruciaal de rol van de huidige Brusselse leerkrachten is. Dat vinden ook de onderwijsexperts met wie we bellen. “Rolmodellen zijn essentieel om mensen over de streep te trekken,” zegt Engels. “We zouden de mensen die wél een Brusselse en diverse achtergrond hebben meer kunnen uitspelen bij studie- en beroepsoriëntatie. Zodra er meer Brusselaars voor de klas staan, zou het makkelijker moeten worden, omdat er dan meer echte voorbeelden zijn. Maar dat is een werk van lange adem.”

Een moeilijkheid daarbij is het profiel van de leerkrachten in de derde graad, zo weet Bram Verdoodt, die bij de Erasmushogeschool verantwoordelijk is voor de lerarenopleiding secundair onderwijs. “In de derde graad vind je typisch mensen die zelf geen uitgebreide lerarenopleiding hebben gehad, maar masters die bijvoorbeeld met een korte aggregaatsopleiding aan de slag konden in het onderwijs. Die kunnen moeilijker reclame maken voor een bacheloropleiding die ze niet kennen.”

De Erasmushogeschool probeert die kloof tussen opleiding en scholen zoveel mogelijk te dichten, onder meer via tal van informatiesessies in scholen en door studenten in opleiding al aan secundaire scholen te koppelen. De voorbije tien jaar leverde de aanpak van de school al resultaat op: het aantal Brusselaars in de lerarenopleiding steeg van vijftien naar dertig procent. “Maar het zouden er natuurlijk nog veel meer kunnen zijn,” vindt Verdoodt.

Taalhorde

Ook Raihana Zirak (33) liep school in Brussel en vond de weg terug naar het onderwijs. Vandaag werkt ze als kleuterleidster aan de Unesco-basisschool in Koekelberg. We ontmoeten haar er tijdens haar middagpauze, omgeven door een bonte schare lunchende bengels. Zirak kwam pas op haar twaalfde uit Afghanistan naar Brussel, waar ze in het Nederlands schoolliep. Dat ze zelf een andere herkomst heeft, is belangrijk voor de kinderen, vindt ze. “Met een diverser lerarenkorps kunnen ze zich makkelijker identificeren, ze hebben niet zo snel het gevoel dat ze anders zijn. De kinderen vertellen me soms dat ze zelf ook juf willen worden later.”

Haar migratieachtergrond was voor Zirak tegelijk het grootste obstakel op weg naar een diploma. “Aan Odisee slaagde ik niet voor het eerste jaar. De docenten gaven me de boodschap dat ik een foute richting had gekozen, maar ik wist dat het aan de taal lag.” Zirak, van wie de vader leraar was in Afghanistan, zette door en in Aalst lukte het vervolgens wel. “Ik denk dat je veel meer kan doen om studenten met een niet-Nederlandstalige achtergrond te begeleiden. Er zijn zoveel middelen om aan je Nederlands te werken.”

Exact dat doet de Erasmushogeschool, benadrukt opleidingsverantwoordelijke Verdoodt. “We beginnen de opleiding bijvoorbeeld met een taalweek, waar onder meer een zelfanalyse en een parcours op maat bij horen. Voor anderstaligen zit daar veel Nederlands bij en conversatietafels, voor moedertaalsprekers net meer contact met het Frans.”

Verdoodt breekt daarnaast ook een lans voor een hoger niveau in het Brusselse secundaire onderwijs. “De niveauverschillen in secundaire scholen zijn hier erg groot. We moeten daar iets proberen aan te doen, bijvoorbeeld met een flexibel secundair onderwijs, waarbij leerlingen vakken waar ze wél voor slagen niet meer hoeven opnieuw te doen, een beetje zoals in het hoger onderwijs. Zo verhoog je de slaagkansen in onder meer de lerarenopleiding.”

Het lerarentekort is geen louter Brussels probleem, maar liet zich vorig jaar ook pijnlijk voelen in heel Vlaanderen. De oplossingen voor de Brusselse gaten in het lessenrooster zullen dan ook niet enkel lokaal kunnen zijn. Verdoodt ziet daarom heil in een stevigere lerarenopleiding, met veel praktijkuren en begeleiding voor beginnende leerkrachten. “Dat kan bijvoorbeeld door een vierde jaar toe te voegen aan de educatieve bachelor. Op het eerste gezicht creëer je zo nog meer lerarentekort, maar je zou de studenten in zo’n jaar vooral voor de klas kunnen zetten en tegelijk intensief begeleiden. Leerkrachten die beter voorbereid zijn, zullen ook minder snel vertrekken.”

Het pleidooi van Verdoodt lijkt wel een echo van wat we hoorden op het Lutgardiscollege bij Ismaël Saïdi. Die koos niet toevallig voor zijn huidige werkgever. “Ik vergeleek heel wat scholen. Dit is een school die erg zorg draagt voor haar kinderen, een klimaat van vertrouwen schept én ook mogelijkheden biedt aan haar leerkrachten. Hier kan ik bijvoorbeeld vier vijfde werken, zodat ik nog kan bijstuderen. Ik vind van mezelf dat ik dat nodig heb, maar lang niet elke school staat dat toe, omdat ze dan moeten puzzelen.

De opleidingsverantwoordelijke maakt een gelijkaardige redenering voor een lesopdracht gecombineerd met een studie. “Het blijft een vreemde paradox dat je in het onderwijs geen educatief verlof kan nemen. Waarom bieden we de mogelijkheid niet aan dat mensen halftijds lesgeven en halftijds studeren? Wie gevarieerdere loopbaanperspectieven heeft, raakt niet zo snel uitgeblust.

T’es un Flamand!

Onze zoektocht naar de Brusselse leerkracht brengt ons ten slotte nog naar GO! for Business in hoog-Molenbeek. De naamplaatjes in de leraarskamer verraden het meteen: hier is een veel diverser lerarenkorps aan de slag. “Vaak zijn het ex-leerlingen die de schoolcultuur kennen en appreciëren,” merkte directeur Mylene D’Haeseleer. “Ze kiezen dan vaak hun eigen school als stageplek en van het een komt het ander.”

Op de school hebben we afgesproken met Abdel Kader Matoug (62). Met zijn jeugd in Marokko en een lange tussenstop in Nederland heeft hij een ander profiel dan Saïdi en Zirak, maar ook hij merkt de voordelen van een diverse achtergrond. “Met haram/halaluitspraken die nergens op slaan kunnen ze mij bijvoorbeeld niet strikken. Of ik een rolmodel ben? Ik probeer ze alvast op hun eigen verantwoordelijkheid te wijzen: ‘Je klaagt, maar ben je wel actief? Probeer je wel om iets te veranderen aan je situatie?’”

We moeten opnieuw terugdenken aan de getuigenis van Ismaël Saïdi, die een gelijkaardige strijd beschrijft. “Er is ook een probleem binnen de Marokkaanse gemeenschap. Veel jongeren gebruiken de uitdrukking ‘T’es un Flamand’ bijvoorbeeld als een verwijt, dat ze trouwens evengoed toepassen op Franstalige Brusselaars of Walen. Ze bedoelen dan dat iemand goede punten heeft, veel werkt, op tijd komt, zich goed gedraagt of fatsoenlijk gekleed is. Vervolgens construeren ze hun eigen identiteit rond tegengestelde waarden. Ik confronteer hen daarmee: ‘Jij zegt dat een hardwerkende leerling met goed gedrag een Vlaming is, maar voor mij klinkt dat eerder als het gedrag van een goede moslim.’ Van mij aanvaarden ze dat.”