Is een ‘Brusselse gemeenschap’ denkbaar?

Is er een ‘Brusselse gemeenschap’ denkbaar? Het is de prikkelende gedachte na het lezen van Reset, het boek van Mark Elchardus. Elchardus, zelf al zestig jaar Brusselaar, sluit het niet uit, maar heeft toch vooral veel twijfels.

Er is weleens gezegd, bij wijze van boutade, dat de Brusselse identiteit erin bestaat geen identiteit te hebben. We zijn hier allemaal aangespoeld, zonder gedeelde geschiedenis, spreken tientallen verschillende talen en kiezen de stad precies om die vrijheid te kunnen beleven. Brusselaars zullen niet snel achter een vlag lopen.

Het is precies die houding die Elchardus problematisch acht. Landen met een hechte gemeenschap, zijn ook de democratieën die het beste werken. Dat toont internationaal onderzoek aan. En dat valt vooral op bij crisissen, zoals de corona-epidemie. Met spectaculaire verschillen in vaccinatiegraad tussen Vlaanderen en Brussel. Of met de opkomst van IS, waar gebleken is dat het jihadisme voet aan de grond had in oude Brusselse wijken. Voor Elchardus wijst dat op het failliet van Brussels kosmopolitisme.

Het is een debat waar politiek filosofen al een halve eeuw over bakkeleien: hoe uitgebreid moet de set aan normen en waarden zijn waar de gemeenschap die de natie vormt zich achter kan scharen. En hoeveel vrijheid geeft die daarvoor op. Met de globalisering en migratie en de postnationale gedachte werd die vraag alleen maar prangender. Ook vandaag zijn politiek filosofen daar nog niet uit.

Brussel heeft zeker elementen die een gemeenschapsgevoel en een gedeelde identiteit kunnen stutten. Stedelijkheid, of zelfs grootstedelijkheid. Een bruisende cultuur. Meertaligheid. Brussel heeft eigen politieke instellingen, eigen verkiezingen. En Brussel is natuurlijk ook de meest geweldige stad in dit land. Het is een begin. Maar veel verder springt men niet.

Bij de creatie van het Brussels Gewest had de vorige minister-president, Charles Picqué, daar zeker oog voor. En ook later begreep hij hoe belangrijk cohesie en een achterliggende gemeenschappelijke verhaal zijn, om aan politiek te kunnen doen in Brussel. Vandaag zien we die urgentie bij de Brusselse politieke leiders veel minder.

Wat overheerst is dagjespolitiek. De problemen oplossen. En dat is ook wel nodig. Er staan genoeg crisissen op stapel waar Brussel zich tegen moeten wapenen. Om nog maar te zwijgen over de kloof tussen rijk en arm in deze stad, tussen haves en havenots. Een kloof die na de corona- en energiecrisis alleen maar groter zal zijn.

Maar toch kan het geen kwaad om ook over het achterliggende verhaal na te denken. Waar willen de Brusselaars met Brussel naartoe? In 2024 volgt er ongetwijfeld een nieuw rondje staatshervorming. Het zou niet slecht zijn dat er tegen dan ook enkele antwoorden klaar liggen. Ver van de dagjespolitiek.