N-VA riskeert een ongemakkelijk spagaat

Het Franstalige onderonsje met de Brusselse partijvoorzitters over de staatshervorming heeft meer in gang gezet dan wat initiatiefnemer Ahmed Laaouej (PS) wellicht voor ogen had. Plots staan de staatshervorming en het confederalisme weer helemaal in het middelpunt van de belangstelling.

Het confederalisme was, na de coronapandemie, flink naar de achtergrond geduwd. De federale overheid nam het voortouw in de strijd tegen het virus en voor het eerst in de geschiedenis van België gingen er bij verschillende partijen opnieuw stemmen op om bevoegdheden weer naar het federale niveau te brengen. Zo snel als die stemmen er kwamen, zo snel zijn ze weer weg. Met reden. De federale regering sleept zich amechtig naar de eindmeet van 2024, de hervormingen op het vlak van pensioenen, fiscaliteit en werkgelegenheid blijven uit en België stevent af op schrikbarende overheidsfinanciën.

Voor N-VA-voorzitter Bart De Wever een geknipt moment om het confederalisme weer op de agenda te zetten. In De Tijd gaat hij er als een stormram doorheen, waarbij hij het einde van België als iets onvermijdelijks ziet. En passant laat hij verstaan dat er andere wegen zijn dan de grondwettelijke om dat doel te bereiken, namelijk extralegale. Nieuw is dat niet. In 2021 zei hij al dat België een Loppem-moment nodig heeft, “een nieuwe coup”. “Ook toen werd de grondwet gepasseerd om een fundamentele hervorming door te voeren,” zei De Wever.

Professor Patricia Popelier, expert in federalisme, merkt op dat het Loppem-moment, toen het meervoudig stemrecht werd afgeschaft, niet zo eenvoudig te vergelijken is met het confederalisme van De Wever, omdat er toen een politieke consensus over was dat de grondwet hiervoor gepasseerd kon worden. Die consensus is er vandaag niet. “Ik ben zeer benieuwd,” zegt ze, “hoe De Wever dat wil doen.”

Zeker is dat het de Franstaligen bloednerveus maakt. Ook zij zien de peilingen, met een meerderheid in het Vlaams Parlement voor Vlaams Belang en N-VA, en een wegkwijnende Vivaldi-­meerderheid. Ze kunnen ook niet ontkennen dat het met de schulden van het Brussels Gewest, de Franse Gemeenschapsregering en het Waals Gewest de spuigaten uitloopt. En dan komt het monster van de blokkering van de Brusselse instellingen weer om de hoek loeren. Vlaams Belang, toen nog Vlaams Blok, riskeerde in 2004 een meerderheid te halen in de VGC en daarmee de Brusselse regeringsvorming onmogelijk te maken.

Daar is een antiblokkeringssyteem voor uitgedacht, maar de Franstaligen zien een doem­scenario opduiken waarbij N-VA onmisbaar is aan Vlaamse kant in de Brusselse regering. Minister-president Rudi Vervoort zei in La Libre dat hij zich niet tegen een deelname van de N-VA aan de Brusselse regering zal verzetten Iedereen weet dat zo’n regeringsvorming geen walk in the park zal zijn, zeker niet als de N-VA, geruggensteund door een meerderheid van Vlaams-nationalisten in het Vlaams Parlement, de vorming van de Brusselse regering als hefboom zal proberen te gebruiken om federaal het confederalisme af te dwingen.

De Brusselse N-VA laat begrijpelijkerwijs niet in haar kaarten kijken. Ze is ten eerste niet zeker dat ze de eerste Nederlandstalige partij zal worden in Brussel en onmisbaar zal zijn bij de regeringsvorming. Ook riskeert ze in een ongemakkelijke spagaat terecht te komen omdat ze het vertrouwen van de Franstaligen moet proberen te winnen in Brussel, terwijl de voorzitter briest dat het confederalisme onvermijdelijk is. Het is harde taal die in de hoofdstad weinig harten kan verwarmen.

De N-VA heeft er in Brussel voor gekozen om de Brusselse regering aan te vallen op goed bestuur, op wat er misloopt, van de onveiligheid, het netheids- tot het prostitutiebeleid, en natuurlijk de dramatische financiële toestand. Ze raakt daarmee de regering waar het pijn doet. Maar het blijft een delicate evenwichtsoefening, want het confederale verhaal is in Brussel veel moeilijker te verkopen.

BRUZZ liet ooit specialisten aan het woord over wat de splitsing van de sociale zekerheid, de gezondheidszorg en justitie in de hoofdstad teweeg zou brengen, of de ‘gemeenschapskeuze’. Hoe logisch dat in Vlaanderen uit te leggen valt, in Brussel is er geen beginnen aan. “Het is als aan de kalkoen zeggen dat hij met Kerst wordt opgediend,” zei een Brussels CD&V-politicus hier ooit over.

Er zit niets anders op, in die zin heeft de Brusselse N-VA gelijk, om de verkiezingsresultaten af te wachten. Veel zal afhangen van de thema’s die voor de verkiezingen top of mind zullen zijn, maar dat 2024 een kantelpunt kan worden in de Belgische politiek staat nu al buiten kijf.