Curator Els Silvrants-Barclay over Border Buda: 'Tussenplekken zijn de toekomst'

De tweede en laatste editie van het kunstenfestival Border Buda, getiteld The woman who thought she was a planet , zet een punt achter het artistieke project om de Budawijk in het noorden van Brussel weer op de kaart te zetten. Niet als een dood niemandsland dat nodig ontwikkeld moet worden, maar als een levendige plek vol geschiedenis die naar waarde geschat moet worden.

Drie jaar geleden startte met Border Buda een plan om de perceptie van mensen op de Budawijk - op de grens van Vilvoorde, Brussel en Machelen - te veranderen. Bij Buda denkt men nu vaak aan vergane industriële glorie, zwaar verkeer en overwoekerd braakland. Met het viaduct dat grimmig boven alles uittorent. “De meeste mensen zien het als een vuile en verlaten plek,” zegt Els Silvrants-Barclay, curator van de afsluitende editie van het Border Buda-kunstenfestival

“Nochtans zit de wijk vol leven, maar veel is verborgen achter uitdrukkingsloze façades. Buda is de backoffice van Brussel, met onmisbare diensten die steeds meer de stad uit worden geduwd. Denk aan traiteurs, loodgieters en verhuisfirma’s, maar ook aan Turkse feestzalen. Er wonen mensen die moeilijk ergens anders terechtkunnen, vaak in alternatieve woonvormen. En de natuur kreeg dikwijls vrij spel, met water in een sleutelrol, in dit voormalige moerasgebied.”

Met The woman who thought she was a planet wil Silvrants-Barclay ook verder kijken dan Buda, ingaan tegen de dominante ontwikkelingslogica en diverse toekomstscenario’s voor zulke stukken stad verkennen. “Vaak worden kunstenaars ingezet om op vrijblijvende wijze dergelijke tussenplekken op te waarderen, waarna er woontorens en cappuccinocafé’s voor de middenklasse worden neergepoot. Maar wij ambiëren een meer waarachtige impact, door een andere manier van kijken aan te moedigen en nieuwe zaken uit te testen samen met wie en wat er nu al is.”

Nog breder, zal de vermarkting van land kritisch onder de loep worden genomen. “We hebben geen affectieve relatie meer met land, terwijl het ons letterlijk grond onder de voeten geeft, ons draagt. We nodigen kunstenaars uit om een ander soort relatie met land te verbeelden en na te denken over landschappen als levende lichamen.”

In tegenstelling tot de eerste editie biedt het festival dit keer geen wandeltentoonstelling. De actie vindt vooral plaats op vier locaties in het historische hart van Buda. Een open veld tussen de bedrijven, het fabrieksgebouw van de voormalige Fonderies Bruxelloises (Fobrux), café The Corner en evenementenlocatie Buda BXL. “Zo krijgen bezoekers de tijd om deze bijzondere plekken goed in zich op te nemen, de verborgen kantjes te ontdekken. We nodigen uit om te vertragen en werkelijk in Buda te verblijven.”

Het programma omvat installaties, screenings, performances en concerten. In het open veld zal het collectief Agency via een performance ideeën rond landeigendom aanpakken, met als centrale vraag of een landschap een kunstwerk kan zijn en de natuur ‘auteursrecht’ kan hebben. De Japanse geluidskunstenares Tomoko Hojo zal er een muziekstuk laten horen op basis van geluiden opgenomen aan een voormalig vijvertje op dat veld – bijvoorbeeld van insecten – en aan het publiek vragen om er met hun stemmen een extra dimensie aan toe te voegen.

Kunstenaar Sarah Smolders maakte de sculpturale installatie Time, set in stone, waarin een steen gepolijst wordt door het water van een molen, een verwijzing naar de vroegere steenkappers van Buda en de overvloedige aanwezigheid van water in het gebied. Jota Mombaça verwijst naar die fluïde en onstabiele fundering door doeken in het water te drenken, zodat ze allerlei resten absorberen, en die vervolgens op zo’n manier te drogen dat de geesten uit het verleden zichtbaar worden. Dat werk, Ghosts genaamd, zal te zien zijn in het Fobrux-gebouw.

In café The Corner zal de groep TRANSPORT van Lucile Desamory en Carola Caggiano een muzikale ode brengen aan ‘friches’ of tussenplekken. Het liedje ‘Fleur de Buda’ uit 1971, waarin de Antwerpse zangeres Della Bosiers de buurt beschrijft als een "stalen spookstad" kan niet ontbreken.

“Eigenlijk is het hele festival een ode aan de friche en een pleidooi om ze te behouden,” zegt Silvrants-Barclay. “Zonder misplaatste romantiek voor de precaire omstandigheden waarin sommige mensen moeten overleven, uiteraard. Maar men heeft het zo vaak over de nood aan inclusieve stadsdelen en wilde natuur en ziet niet dat dit al bestaat op plekken zoals Buda. ‘De friche is the future’, dat is onze boodschap.”

De friche Buda is naast heden en toekomst ook een gebied met een rijk verleden. Onder de noemer ‘Het Be(h)lang van Buda’ werd de afgelopen drie jaar het erfgoed van de wijk gedocumenteerd samen met lokale groeperingen. Onder meer het radioproject Radio Fantôme brengt die geschiedenis weer tot leven met orale getuigenissen. Onder de opgeroepen fantomen zitten veel teloorgegane bedrijven: tijdens de tweede industriële revolutie bruiste Buda van bedrijvigheid, met fabrikanten van vijzen en schroeven, kleurstoffen, behangpapier, kachels, tractoren en Franse gezinswagens.

“Maar ook nu staan er eigenlijk maar heel weinig gebouwen echt leeg,” benadrukt Silvrants-Barclay. Een belangrijk voorbeeld is de oude Fonderies Bruxelloises, waar men tot in de jaren 1970 gietijzeren keukentoestellen maakte. Na het festival vindt daar nog een slotevenement plaats in september. Architecten Laura Muyldermans en Bart Decroos onderzochten de biografie van de voormalige fabriek en op die basis zal een voorstel worden gedaan over de toekomst van het gebouw."

“Net zoals bij de ontwikkeling van wijken, wordt er gewoonlijk bij de herbestemming van gebouwen geen rekening gehouden met veel onbekende kanten van het verleden,” zegt Silvrants-Barclay. “Wij geven de diverse geesten van dit prachtige pand een stem, laten ze mee beslissen over de toekomst ervan.”

The woman who thought she was a planet, de tweede editie van het Border Buda-kunstenfestival, vindt plaats van 20 tot 22/6, borderbuda.be