Lucile Desamory eert de tussenplek: 'Een buurt als Buda heeft magisch potentieel'

Drie dagen lang huldigt het kunstenfestival Border Buda de vaak voor niemandsland versleten Harense Buda-wijk als een levendige plek vol geschiedenis. Lucile Desamory, die zelf opgroeide op een soortgelijk postindustrieel braakland, brengt er met haar groep TRANSPORT onder meer een muzikale ode aan dergelijke friches of tussenplekken.

Verkwikkend is 't zicht niet van Haren-Buda / Maar mij geeft het niks hoor, ieder zijn meug / Mij liever een boomgaard dan een stalen spookstad / U moest er eens gaan kijken, ga eens zien hoe 't deugt.” Met die ambigue aanprijzing riep de Antwerpse zangeres Della Bosiers in haar liedje 'Fleur de Buda' (1971) mensen op om met eigen ogen de Buda-wijk op de grens van Vilvoorde, Brussel en Machelen te verkennen. Meer dan een halve eeuw later vormt de tweede en laatste editie van kunstenfestival Border Buda, The woman who thought she was a planet, een nieuwe uitnodiging.

Drie dagen lang zullen artiesten er demonstreren dat het gebied geen dood niemandsland is, zoals vaak wordt gedacht, maar een levendige plek vol geschiedenis. Dat doen ze op vier locaties in het historische hart van Buda: een open veld tussen de bedrijven, het fabrieksgebouw van de voormalige Fonderies bruxelloises (Fobrux), evenementenlocatie Buda BXL en café The Corner. Op die laatste plek zal de groep TRANSPORT van Lucile Desamory en Carola Caggiano onder meer een muzikale ode brengen aan friches of tussenplekken zoals Buda. Hun perfor-mance zwerft tussen cabaret en variété, met een repertoire van schlagerballades, volksliedjes en originele composities in tal van talen – naast Nederlands, Frans en Engels bijvoorbeeld ook Arabisch, Jiddisch en Russisch.

'Fleur de Buda' kan uiteraard niet ontbreken. “Die tekst gaat recht naar mijn hart,” zegt Desamory, die vandaag deels in Brussel en deels in Berlijn woont. “Wanneer Della Bosiers zingt over wiegende schoorsteenpluimen en grijze bomen, klinkt dat voor mij alles-behalve negatief. Het is poëtisch op een directe en naakte manier, zonder romantische bourgeois franjes.”

Voor Desamory raakt het lied ook een emotionele snaar, omdat ze haar kindertijd doorbracht in een soortgelijk gebied: een postindustrieel braakland aan de zuidelijke grens van Brussel. “In een voormalige fabriek tussen de Zenne en een chemische fabriek van Union Chimique Belge (UCB), vlak bij de elektriciteitscentrale aan het kanaal Brussel-Charleroi. Er hing een sterke geur van chemicaliën, je hoorde de hoogspanningskabels zoemen en rondom raasden auto's over de snelweg en treinen over de spoorweg. Het was een spookachtige plek tussen verschillende werelden in.”

Desamory groeide er op in de Emmaüs-La Poudrière-gemeenschap, die mensen in kwetsbare omstandigheden, zoals daklozen en vluchtelingen, opvangt. Tot de groep eind jaren 1980 moest verhuizen. “Onder druk van het bedrijf UCB,” vertelt Desamory. “Het wilde ons terrein voor nieuwe industriële activiteit. Van de plek uit mijn jeugd schiet er niets meer over, op een enkele boom na.”

Herovering van de ruimte

De kunstenares kent dus uit de eerste hand de dominante ontwikkelingslogica, die weinig opheeft met braakland. Het Border Buda-festival zet zich af tegen die logica en tegen de visie op Buda als een niemandsland dat zo snel mogelijk een nieuwe invulling moet krijgen, zoals nieuwe woontorens voor de middenklasse.
Het festival toont de wijk integendeel net als een plek vol geschiedenis en vol diverse activiteiten. Er wordt gewezen op de aanwezigheid van onmisbare diensten die steeds meer uit de stad worden geduwd – zoals loodgieters en verhuisfirma's –, en van mensen die moeilijk ergens anders terechtkunnen. Diensten en mensen waar rekening mee gehouden zou moeten worden bij mogelijke ontwikkeling, zo is de boodschap van het festival.

“Ik heb aan den lijve ondervonden hoe het is om te worden weggeduwd naar de periferie alsof je niet bestaat. Dat zijn weerzinwekkende praktijken, dergelijke machtsdynamieken in de ontwikkeling van steden moeten worden aangepakt,” zegt Desamory met nadruk. “Daarom is het zo belangrijk om tijdens het festival mensen werkelijk met open blik naar Buda te laten kijken zoals het nu is, niet zoals het ooit was of zou kunnen zijn. En om bij eventuele ontwikkeling samen te werken met de mensen die de plek het beste kennen, omdat ze er leven.”

“Friches, zoals Buda en mijn vroegere thuis, hebben voor mij vele lagen. Het zijn plaatsen waar er ruimte is voor het onverwachte, met een magisch potentieel, net omdat er zo weinig naar wordt gekeken en omgekeken. Alles is er in beweging en transformeert, ook door de natuur die ruimte herovert.”

Magische realiteit

Toen ze als tiener voor het eerst in een huis in de stad woonde, voelde dat zelfs fysiek heel vreemd aan, zegt Desamory. “De aanwezigheid van friches overal in de stad was dan ook een van de redenen dat ik een goede twintig jaar geleden naar Berlijn verhuisde. Mijn Berlijnse studio ligt ook niet toevallig in een postindustrieel braakland. Friches zullen altijd mijn thuis zijn.”

Desamory zal tijdens Border Buda niet alleen concerteren in The Corner, in een voormalige tegelzaak in het Fobrux-gebouw zal ze ook een kunstinstallatie opzetten, die knipoogt naar haar twee andere artistieke activiteiten: film en schilderkunst. Voor de installatie Moving image schilderde ze neonlichten in de verlaten ruimte en hing er een met gouache geschilderde poster op van een film die haar zwaar beïnvloedde: Salvation! van de New Yorkse filmmaker Beth B.

Desamory maakt ook zelf films, samen met haar broer Damien, die de scenario's schrijft. Recent regisseerde ze in Aalst de film De wervelende wirwar, die binnenkort de filmfestivals zal aandoen. En een documentaire over de Emmaüs-gemeenschap waarin ze opgroeide is in de maak. In al haar films is magisch realisme de gemene deler. “De realiteit is voor mij ook werkelijk een magische realiteit,” zegt ze. “Dat is nu eenmaal hoe ik de wereld zie door op te groeien op een magische plek.”

Het laatste hoofdstuk van kunstenfestival Border Buda, The woman who thought she was a planet, loopt van 20 tot en met 22/6, borderbuda.be