Show Up for Humanity wil actie: 'We hebben meer vormen van activisme nodig'

“Ge kunt zo hard gaan als ge wilt, alleen tezamen keert het tij,” rapte Zwangere Guy op Pukkelpop. Samen met een hele rist gelijkgezinden mag hij die gedachte nog eens extra kracht bijzetten tijdens Show Up for Humanity, een eendagsfestival dat in de schaduw van het Atomium lethargie en polarisatie inruilt voor actie en empathie.

"When you worry, move your feet,” luidt de slogan van Worried Citizens, de vzw die Show Up for Humanity op de rails zet. “Je kan dat letterlijk nemen en dansen,” zegt de Antwerpse muzikant Tijs Delbeke, die samen met zijn vrouw, psychologe en ecoblogger Elisabeth Van Lierop, en Eline Goethals van The School for Moral Ambition Worried Citizens oprichtte. “Maar je kan ook actie ondernemen, in eender welke vorm.”

De vorm waarvoor het trio kiest, is een eendagsfestival dat mensen wil aanzetten tot engagement. Het pad naar moedeloosheid is vandaag geplaveid met al het onheil en negativisme dat ons door de (sociale) media door de strot wordt geramd. Die snelweg naar cynisme en fatalisme wil Show Up for Humanity ombuigen door te tonen dat er wél veel mensen, wars van ideologieën en politieke overtuigingen, streven naar een eerlijke, gezonde en menswaardige wereld. Met verbinding als wapen tegen polarisatie, en empathie als schild tegen lethargie.

Kunst is altijd een goed glijmiddel geweest voor meningen, verzet en verandering. Show Up for Humanity haakt daarop in met een dag vol muziek en poëzie, maar ook met schrijvers en opiniemakers. En in het Action Village tonen ngo’s en andere organisaties hoe je als burger het verschil kan maken. “Je kan zelfs speeddaten for humanity,” lacht Delbeke. “Zo kan je op een laagdrempelige manier met experten spreken, mensen ontmoeten die samen met jou iets op poten willen zetten of die gewoon inspireren.”

Hongerstaken voor Gaza

Vorig jaar organiseerden Tijs Delbeke en Elisabeth Van Lierop samen met 11.11.11 in de aanloop naar de verkiezingen in juni de 505-concerten voor menselijkheid. “We waren achteraf stikkapot,” zegt Delbeke, “maar twee dagen na dat evenement vroegen we ons al af wat het volgende zou kunnen zijn.” 505 vond plaats in Antwerpen, met Show Up for Humanity nestelt het trio zich in het hart van Europa, onder de bollen van het Atomium. “In Brussel worden zoveel beslissingen gemaakt,” zegt Delbeke, “qua symboliek kan dat tellen. En we wilden er een nationaal evenement van maken.”

Dat is gelukt. De affiche van Show Up for Humanity oogt als een kleurrijke doorsnede van België, van Average Rob en Sandra Kim tot Simon Gronowski, Elisabeth Lucie Baeten en Zwangere Guy. Én de Amerikaanse chef-kok Max La Manna, zegt een enthousiaste Eline Goethals, die Delbeke en Van Lierop vervoegde kort na de 505-concerten. “Hij stond bij ons alle drie op de wishlist. Max La Manna zou een typische succesvolle tv-chef kunnen zijn, maar hij kiest er uitdrukkelijk voor om te vechten voor de goede zaak. Hij kookt veganistisch en strijdt tegen voedselverspilling. Eerder dit jaar is hij in hongerstaking gegaan uit protest tegen de oorlog in Gaza. Echt een voorbeeld van hoe persoonlijke keuzes een verschil kunnen maken.”

Goethals ging zelf ook voor een switch. Ze werkte jarenlang in de reclamesector en vinkte er alle vakjes van een succesvolle carrière aan. Maar na verloop van tijd begon ze zich af te vragen: is dit genoeg? Ze schreef zich in bij The School for Moral Ambition, de non-profitorganisatie van de Nederlandse schrijver en opiniemaker Rutger Bregman. Sindsdien vecht ze tegen de tabaksindustrie. “Een harde strijd waar je je vaak machteloos bij voelt, maar ik ben veel gelukkiger nu,” zegt ze.

Het is het soort zachte activisme dat we kunnen gebruiken in onze kruistocht tegen het doemdenken, vindt Goethals. “Het klassieke betogen en op de barricades gaan staan wordt vandaag bemoeilijkt en soms zelfs gecriminaliseerd. Sommige mensen zijn schuw en vinden het te heftig. We hebben meer soorten activisme nodig: beleid beïnvloeden, journalistiek werk doen, je carrière heroriënteren of je consumptiekeuzes aanpassen. Zelfs een kleine actie, zoals van bank veranderen, heeft een grote impact. Ik noem mezelf een ‘bureaucratisch activist’.”

Liefde als verzet

Kunstenaars eisen steeds vaker wél die plek op de barricades op. De voorbije maanden staken het Ierse raptrio Kneecap en het Britse punkduo Bob Vylan festivals in brand met hun politieke boodschappen, met als gevolg dat ze gecanceld worden of zelfs processen aan hun been krijgen. De Ierse Sally Rooney maakte bekend dat ze de royalty’s van haar bestseller Normal people zou schenken aan Palestine Action, ook al kan ze daarvoor gearresteerd worden, omdat de VK die organisatie als een terreurgroep bestempelt. Hairbaby, de groep van tv-maker Otto-Jam Ham, verwijderde zijn muziek van Spotify omdat CEO Daniel Ek investeert in AI-software voor wapensystemen. Tijdens zijn show op Couleur Café ventileerde de Limburgse rapper Dikke zijn woede over een wereld waarin kinderen het doelwit zijn van vijandelijke kogels. En op festivals als Rock Werchter en Pukkelpop waren de politieke stellingnames niet bij te houden. “Free Palestine!” is net zo goed een leuze geworden als “Make some noise!”

“De polarisatie en de stroom van desinformatie maken het moeilijk om neutraal te blijven,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans, assistent-professor in de fotografie en hedendaagse kunsten aan de VUB, die zich onder meer toelegt op kunst en engagement. “Wie zegt neutraal te zijn, bevestigt eigenlijk het status quo. In veel landen zien we meer repressieve, bijna autoritaire maatregelen. Dat roept tegenreacties op in de kunstwereld. Kunstenaars voelen dat ze positie moeten innemen, ondanks de risico’s. Cancel culture en censuur hebben sommigen zelfs nóg activistischer gemaakt.”

“An artist’s duty, as far as I’m concerned, is to reflect the times,” verkondigde Nina Simone toen ze zich achter de burgerrechtenbeweging schaarde. “Bewust of onbewust weerspiegelt elke artiest zijn tijd en zijn sociale context,” zegt Pitcho Womba Konga. De Brusselse muzikant en theatermaker was aanwezig op 505 en brengt op Show Up for Humanity Réparer les vivants, een spoken-wordperformance over mensen die achterblijven in een conflict. “Zelfs je niet engageren is een positie innemen. Kunst is altijd een venster op een samenleving.”

Aangestoken door geëngageerde rapcrews als Public Enemy en NTM wierp Pitcho zich eerst als rapper op het strijdtoneel. Vandaag concentreert hij zich op theater. “Voor mij is theater net zoals rap een middel. Het gaat niet om de vorm, maar om de boodschap. Rap bereikt een bepaald publiek, theater een ander. Het belangrijkste blijft dat wat je wilt vertellen, doorkomt.”

Zijn recentste stuk, Liefde/Amour, focust op de liefde. Ook die is politiek. “Het gaat over samen zijn, maar ook over loslaten. Liefde mag geen bezit zijn, maar draait om eerlijkheid en het erkennen van verandering. Mensen evolueren voortdurend, en de vraag is hoe we dat kunnen accepteren zonder de ander te kwetsen. In die zin gaat het wel degelijk over hoe we samenleven.

Wake-upcall

“Lange tijd vond ik het moeilijk om politiek in mijn muziek te verwerken,” zegt Johannes Genard van School Is Cool, die solo zijn ding komt doen bij Show Up for Humanity. “Ik vond het heel onaangenaam om een verplichting tot de waarheid te hebben. Ik putte liever uit mijn eigen leven om daar dan iets universeels van te maken. Politieke songs voelden vaak geforceerd of belerend. Maar de genocide in Gaza is een gigantische wake-upcall geweest.” De actualiteit dringt zich steeds meer op. “Vroeger leefde ik in een bubbel. Nu kan me dat niets meer schelen: soms moet je positie innemen. Misschien heeft het met leeftijd te maken en gebrek aan inzichten voorheen, of privilege.” Genard schreef onder meer samen met Michaël Lamiroy ‘Christmas in Gaza’ voor Start making sense, een compilatiealbum waarop zestig Belgische artiesten één nummer doneerden om geld in te zamelen voor het cultureel noodfonds van HOPE Foundation.

Cynisme loert altijd om de hoek: sociale media die protest censureren maar tegelijk geld verdienen aan donaties, een muziekindustrie die verweven is met grootkapitaal. “Toch moet je die platforms vullen met iets wat mensen wakker schudt,” zegt Genard. “Natuurlijk is alles complex en hypocriet, maar niets doen is geen optie.”

Tijs Delbeke, zelf muzikant bij onder meer Warhaus en Balthazar, herkent dat. “Vroeger zag ik muziek als iets esthetisch, iets wat mensen blij of droevig kon maken. Dat is heel nobel op zich, maar in tijden als de onze is dat niet genoeg. Elk tijdsgewricht heeft zijn uitdagingen, maar nu komt het zo snel en hard binnen dat je er niet meer van kan wegkijken. En toch doen veel mensen dat, en dat begrijp ik. Maar als muzikant kan je het podium dat je hebt maar beter gebruiken.”

Engagement als hype

Activisme in de kunst wordt snel als boodschapperig beschouwd, maar vandaag is het hip om je stem te verheffen. Is het een modeverschijnsel? “Dat kan je cynisch zo bekijken,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Maar kunstenaars die zichzelf in gevaar brengen, zouden zich niet profileren als geëngageerd louter omdat het hip is. Het engagement is reëel, geen façade. De kunstwereld lijkt in een nieuwe fase beland.”

“We voelen dat enthousiasme ook,” beaamt Tijs Delbeke. “Artiesten zijn blij dat ze zich kunnen uitspreken, elk op hun manier. Sommigen willen optreden, zonder een boodschap te spuwen, anderen willen juist heel hard roepen. Allemaal prima.”

Kan je met kunst wegen op het debat? Johannes Genard vindt van wel: “Kunst is een fundamentele uitdrukking van het mens-zijn, ze is net zo essentieel als voedsel. Op zich verandert een artiest de wereld niet, maar een song kan wel iemand overtuigen om geld te doneren of druk te zetten op bijvoorbeeld Israël. Zo ontstaat er een indirecte impact. Steeds meer artiesten dragen bij aan bewustwording en zetten politieke druk op regeringen die schandelijk handelen, of net niets doen.”

“Fuck alle incapabele politiekers,” brieste Zwangere Guy pas nog op Pukkelpop. “Misschien zou ik vroeger hetzelfde gezegd hebben,” zegt Pitcho. “Maar wanneer je dieper kijkt, zie je de complexiteit van politiek en de botsende belangen. Voor mij gaat verandering niet enkel via politici, maar via samenwerking: artiesten, burgers, journalisten, sporters ... samen kunnen we dingen veranderen. Uiteindelijk is de echte vraag: staat de economie centraal, of de mens? Dat bepaalt welke keuzes er gemaakt worden.”

“We zijn al lang voorbij de kunst die alleen mooi wil zijn,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Kunstenaars willen onderwerpen behandelen die maatschappelijk relevant zijn, en dat op een manier waarmee ze een publiek kunnen raken en in beweging brengen. Als artiest moet je natuurlijk weten wat er gaande is, alleen zo kan je bijdragen aan bewustmaking. In de stroom van informatie die ons overspoelt, moet je vechten om de waarheid te kunnen vertellen. Dat is vooral de rol van kunst, meer nog dan oproepen tot actie: mensen doen nadenken.”

Voorbijgaan aan het sloganeske is net zo goed een kunst, hoe zet je je boodschap om in iets concreets? “Slogans zijn belangrijk om mensen wakker te schudden,” vindt Pitcho, “maar echte verandering vraagt discipline en volharding in het dagelijkse leven. Niet de ene dag iets roepen en het daarna laten vallen, maar kleine dingen blijven doen, elke dag opnieuw. Zo ontstaan duurzame transformaties.”

Weg met de Spiraal van stilte

Is een concert luid genoeg tegen de tsunami die online over ons heen rolt, kan kunst écht de wereld veranderen? “Niet in één klap,” beseft Tijs Delbeke. “Het is een langgerekte strijd. Maar als je niks doet, gebeurt er zeker niks. Artiesten hebben bovendien een aantrekkingskracht die mensen naar hen doet luisteren. Al komt iemand gewoon voor zijn favoriete band, dan nog kan hij geïnspireerd raken door de sfeer, de sprekers of simpelweg het gesprek met zijn buurman.” Sommigen vinden Show Up for Humanity te activistisch, anderen vinden het net niet activistisch genoeg. “Kritiek is er altijd,” zegt Delbeke. “Wij kiezen voor empathie als leidraad en willen zoveel mogelijk mensen meenemen, zonder dogmatisch te zijn.”

Ook een gebrek aan focus wordt Show Up for Humanity verweten. Het event vindt twee weken voor de Brusselse klimaatmars plaats, en vestigt ook de aandacht op de klimaattop in Brazilië in november. Hittegolven volgen elkaar op, bosbranden leggen bossen in de as, gletsjers smelten, maar toch raakt het onze koude kleren niet. Klimaatactivisten worden steeds meer als extremisten of zelfs terroristen weggezet.

“Veel mensen vinden klimaatbeleid belangrijk, maar denken dat hun omgeving daar niet mee bezig is,” zegt Eline Goethals over de zogenaamde ‘spiral of silence’: mensen die hun mening niet durven te uiten uit angst om geïsoleerd te raken. Het doorbreken daarvan is cruciaal om politieke en maatschappelijke verandering te versnellen. “Uit wereldwijd onderzoek blijkt dat 89 procent van de mensen zich wél zorgen maakt over klimaatverandering. Maar omdat we dat van elkaar niet weten, blijven we vaak stil en passief. Show Up for Humanity wil die stilte doorbreken en tonen dat er al een grote meerderheid betrokken is.”

Het grote rimpeleffect

Hoop moet terugkeren, vindt Tijs Delbeke. “Mensen voelen zich vaak machteloos, maar samenkomen geeft kracht. We willen de ‘movable middle’ bereiken: mensen die niet naar klimaatmarsen gaan of zich bij ngo’s aansluiten, maar wél willen bijdragen. Hun tonen dat er veel vormen van engagement bestaan, groot of klein.”

Het risico bestaat dat je voor eigen parochie preekt, beseft Delbeke. “Met een brede line-up trekken we een breed publiek. Basisprincipes als empathie en gelijkwaardigheid overstijgen ideologische verschillen. Elisabeth heeft destijds op de 0110-concerten artiesten horen spreken over verdraagzaamheid. Dat heeft haar blik veranderd.”

“Kunst verandert geen politieke beslissingen of stuurt geen legers,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Maar ze doet wel iets wezenlijks: emoties oproepen, betrokkenheid versterken en solidariteit bieden aan wie lijdt. Onderschat het ripple effect niet: kunst kan op subtiele manieren doorwerken in hoe mensen kijken, voelen en handelen.” Show Up for Humanity heeft alvast het momentum mee. “De crisissen van vandaag tonen hoe dringend solidariteit is,” zegt Eline Goethals. “Ons doel is om het geloof in collectieve kracht en menselijkheid te herstellen – en mensen samen te brengen om dat ook in daden om te zetten.”

Show Up for Humanity vindt plaats op 20/9 aan het Atomium,
showupforhumanity.be