Met stampende voeten aandacht vragen voor Palestina: 'We zijn meer dan slachtoffers'

Terwijl Palestina in het middelpunt van de internationale belangstelling staat, verovert de dabke – een volksdans uit de Levant – de sociale media, straten en Brusselse podia. Als collectief gebaar en daad van verzet keert de dans terug naar de KVS met Badke(remix), een herwerking van een voorstelling die al in 2013 werd opgevoerd. Dit keer ligt de artistieke leiding volledig bij Palestijnse choreografen. "If you can't say it, dance it."

Op TikTok en Instagram doen dabke-challenges al een paar jaar de ronde. Maar sinds eind 2023, in het kielzog van de verwoestende oorlog in Gaza, is deze traditioneel in groep uitgevoerde volksdans bezig aan een nieuwe virale opmars. Naast beelden van Palestijnse kinderen die dansen tussen de puinhopen van kapotgebombardeerde gebouwen, zie je op sociale media ook video's vanuit alle hoeken van de wereld. Mensen tonen hun beste moves, hun meest zelfverzekerde voetstampen. Stuk voor stuk gebaren van solidariteit, zoals blijkt uit de bijbehorende hashtags.

In Brussel hebben evenementen zoals Estafette for Palestine, gedragen door Les Halles en het Kaaitheater, dabke-workshops georganiseerd die voor iedereen toegankelijk waren. Elke zondag trekken de lessen van de groep Dabke Love in cultureel centrum De Rinck in Anderlecht een publiek dat de bewegingen, energie en geschiedenis van deze dans wil omarmen. Dabke Love heeft bijna 27.000 volgers op TikTok en draagt zo bij aan de hype rond een dans die niet inherent politiek is, maar dat bij vlagen wel wordt – wanneer de wereld wankelt.

Dat is niets nieuws, de dabke gaat al langer hand in hand met politieke onrust in het Midden-Oosten. Zo werden protesten tegen het regime van Bashar al-Assad in Syrië in 2011 al ritmisch ondersteund met dabke-performances. En toen de Syrische vluchtelingen in 2015 massaal in Brussel aankwamen, namen ze deze collectieve dans mee, die tot laat in de nacht ontmoetingsplaatsen in de hoofdstad deed trillen.

Een andere context

Maar hoe ziet de dabke er eigenlijk uit? Je moet je een groep dansers voorstellen op een rij of in een halve cirkel, hand in hand of arm in arm, die gelijktijdig de grond raken. De voeten stampen, de benen springen, de lichamen trillen op een meeslepend, bijna hypnotiserend ritme. Het is een dans waarin de kracht van het collectief centraal staat, waarin energie als een golf door de groep stroomt. De dabke wordt vooral gedanst op bruiloften en feesten, maar hoort evengoed thuis op het podium.

In 2013 presenteerde dramaturg Hildegard De Vuyst, vergezeld van choreografen Koen Augustijnen en Rosalba Torres Guerrero, Badke in de KVS – een voorstelling ontstaan uit workshops op de Westelijke Jordaanoever, gecoproduceerd door les ballets C de la B (vandaag omgedoopt tot laGeste), de KVS en de A. M. Qattan Foundation, een Palestijnse organisatie.

Op het podium deconstrueerden tien Palestijnse danseressen en dansers de klassieke passen van de dabke om ze te vermengen met de energie van hiphop, breakdance en hedendaagse dans. De voorstelling kreeg lovende kritieken en toerde jarenlang internationaal, zelfs in Israël, in Nazareth.

Twaalf jaar later komt Badke(remix) tot stand in een radicaal andere context. Hoewel de structuur van de voorstelling behouden blijft, wordt ze nu volledig gedragen door Palestijnse choreografen. Aan het roer staan Ata Khatab, choreograaf uit Ramallah, en Amir Sabra, gevestigd in Ierland en afkomstig uit Nablus. Het project is gecoproduceerd door laGeste (de nieuwe naam van les ballets C de la B) en het Palestijnse gezelschap Stereo48, dat Sabra mee leidt.

Verplaatsingsverbod

"Het zijn niet meer dezelfde lichamen, niet meer dezelfde tijden," vat Ata Khatab samen, die ook al betrokken was bij de eerste versie van Badke. Als artistiek directeur van El-Funoun – een belangrijke culturele instelling op de Westelijke Jordaanoever, pijler van de hedendaagse dabke en symbool van verzet – en zoon van een van de oprichters, brengt hij nu een nieuwe politieke realiteit naar het podium: harder, gespannener, maar doordrongen van een nieuwe urgentie.

Ata Khatab mag van de Israëlische autoriteiten de Westelijke Jordaanoever niet verlaten en kan dus niet deelnemen aan de repetities in Gent. Het is niet de eerste keer: in 2021 zat hij veertien maanden in de gevangenis. "Het is niet de dans die hen stoort," legt hij uit. "Het is wat de dans mogelijk maakt: jongeren mobiliseren, een cultuur doorgeven, een gevoel van collectieve verbondenheid creëren."

Dat is ook de essentie van het project Badke(remix): van het podium een levend geheugen maken. Rebecca Kaoud, een van de danseressen, vat het zo samen: "De dabke is mijn eerste ademtocht. Een herinnering aan mijn jeugd." Ze voegt eraan toe: "De bezetting probeert dit erfgoed uit te wissen. Maar met elke voetstamp roepen we de aarde zelf op om zich ons te herinneren."

Voor haar ligt net in die subversieve kracht van de dabke de drijfveer om te blijven dansen. "Door te dansen bestaan we op een andere manier – niet enkel als slachtoffers." Kaoud, afkomstig uit Ramallah en opgeleid aan de Nationale Dansacademie van Rome, is naast danseres ook choreografe en strijdt voor een dans die gender- en sociale rollen overstijgt.

"Als Palestijnse vrouw is dansen en een plek op het podium opeisen een daad van verzet – een uitdagend gebaar in een samenleving waar culturele expressie vaak gemarginaliseerd wordt en waar onze lichamen politiek geladen zijn simpelweg omdat ze bestaan, bewegen en creëren."

Het erfgoed van de mensheid

De dabke ontstond op het platteland van de Levant en ontleent haar naam aan het Arabische woord "dabka", dat letterlijk "voetstamp" betekent. Volgens Rebecca Kaoud wil de traditie dat boeren de aarde vroeger met hun voeten vlakmaakten. Een eenvoudig gebaar dat uitgroeide tot een rituele groepsdans.

In december 2023 kreeg de "Palestijnse volksdans dabke" een plek op de Unesco-lijst van immaterieel cultureel erfgoed. De dabke is veel meer dan een dans: het is een heel cultureel universum waarin muziek, traditionele instrumenten – darboeka, mijwiz, trommels – zang en teksten in lokale dialecten samenkomen.

"Al dansend vertellen we altijd een verhaal," zegt Rebecca Kaoud. "We dragen zoveel verhalen met ons mee – verhalen die zelden verteld mogen worden. Verhalen die de waarheid van ons bestaan, van ons verlangen, van ons verzet onthullen. Zoals dat van twee geliefden die niet uit vrije wil gescheiden zijn, maar door de kille tralies van een gevangenis, in door Israël bezette gebieden, waar zelfs de liefde als een bedreiging wordt gezien."

Vandaag overstijgt de dabke het folkloristische kader. "Als we een vrij volk waren, zou dit een dans uit het verleden zijn, doordrenkt van nostalgie," zegt Ata Khatab. "In de Palestijnse realiteit is ze een essentieel verzetssymbool en een manier om onze cultuur door te geven aan onze kinderen, zodat ze hun identiteit niet verliezen en een vitale band met hun cultuur behouden."

Volgens Khatab is het van levensbelang dat de dabke geen museumstuk wordt, maar een levende, evoluerende kunstvorm blijft, aangepast aan de uitdagingen van vandaag. "Palestijnen zijn geen geïsoleerde individuen, maar dragers van een dynamische cultuur, ondanks de pogingen van de zionistische propaganda om dit te ontkennen."

Te ongemakkelijk

"Het pijnlijkste is dat de wereld de kooi niet ziet waaruit we ons al dansend proberen te bevrijden," betreurt Rebecca Kaoud. "Ik heb soms het gevoel dat ons verdriet en onze strijd te pijnlijk zijn voor de mensen, dat die hen een ongemakkelijk gevoel geven." Daarom is de dans zo essentieel: "Onze woorden worden gecensureerd, maar onze lichamen kunnen wél spreken: If you can't say it, dance it."

De voorstelling Badke(remix) wordt midden juni in de KVS opgevoerd. Een terugkeer naar de planken in een explosief internationaal klimaat. "De context van de oorlog in Gaza speelt zowel in ons voordeel als in ons nadeel," erkent Ata Khatab. "Sommige instellingen verwelkomen ons met open armen. Andere houden liever afstand. Niet iedereen is momenteel bereid om Palestijnse artiesten op het podium te verwelkomen."

Voorlopig staan alleen Brussel en enkele Vlaamse steden op het programma, andere data in Europa zouden moeten volgen. Maar voor de choreograaf is het al een krachtige boodschap dat Palestijnse dansers uit het land en uit de diaspora samen kunnen optreden. "Dat is de magie van de dabke: eraan herinneren dat ons volk ondeelbaar blijft."