Rita Morais stapt door Schaarbeek: 'Migranten bezorgen de stad nieuwe verhalen'

Was er een Portugese theatermaakster nodig om ons een andere kant van Schaarbeek te laten zien? Met 1030 stappen/pas nodigt Rita Morais iedereen uit voor een theatrale wandeling van het Josaphatpark tot het Liedtsplein, op basis van getuigenissen van wijkinwoners met een migratieachtergrond.

“Er was dat Turkse meisje, ondertussen een vrouw, dat toen ze jong was een wiskundehuistaak moest maken, maar de opdracht niet goed begreep. Het was een vraagstuk van de strekking: als je kaas in zoveel stukjes snijdt, en telkens zoveel stukjes opeet, hoe lang kom je dan toe met die kaas? Omdat ook haar ouders niet genoeg Frans kenden, stuurden ze het meisje naar de kaaswinkel aan de overkant om de oplossing aan de verkoper te vragen. Die man begon zelfs in een stuk kaas te snijden, maar kon haar uiteindelijk ook niet helpen, omdat hij zélf niet genoeg Frans sprak. Uiteindelijk at het meisje de kaas op en maakte ze de oefening niet af.”

Theatermaakster Rita Morais tekende het verhaal op uit de mond van een van de vele bewoners van Schaarbeek, die ze sprak voor de theaterwandeling 1030 stappen/pas, gemaakt op basis van de verhalen die immigranten haar vertelden over hun buurt. Morais is zelf Portugese, en kwam in 2014 naar België om een master Regie te volgen aan het RITCS, nadat ze ook al een acteeropleiding had gevolgd in Lissabon. In 2017 keerde ze terug naar Portugal, maar ze onderhield sindsdien haar professionele en persoonlijke relaties met het voor haar inspirerende Brussel.

1030 stappen/pas presenteert ze onder de vleugels van het Brusselse theatergezelschap Tristero, en is een Schaarbeekse versie van een gelijkaardig project dat ze in covidjaar 2020 maakte in haar geboortestad Guimarães. “Dat is een stad die zo'n 400 kilometer ten noorden van Lissabon ligt,” vertelt Morais. “De stad profileert zich een beetje als de bakermat van Portugal, en koestert nogal wat verhalen en halve mythes over dat verleden. Toen ik er een tijdje terug introk bij mijn moeder, betekende dat een hele aanpassing na de multiculturele omgeving die ik in Brussel had leren kennen.”

Emotionele geografie

In die heel erg 'Portugese' stad vroeg Morais zich af waar de buitenlanders en de migranten waren die haar op een andere manier naar haar eigen stad konden doen kijken. “Ze moesten er wel zijn, maar je zag ze niet. Tot ik beter zocht, en de verhalen achter de Braziliaanse supermarkt of de Angolese kapper zich openbaarden. Ik wilde weten welke plekken in de stad voor hén belangrijk waren. Welke blije of trieste herinneringen zij hadden. Wat hen aan hun thuisland deed denken, en wat in Guimarães juist helemaal anders was dan zij gewoon waren. Net op dat moment kon je ook een projectsubsidie aanvragen om de mensen tijdens covid weer naar buiten te krijgen. Dus koppelde ik die nieuwe verhalen over Guimarães aan een theatrale 'gegidste' wandeling. Dat concept gebruiken we hier in Schaarbeek ook.”

Stel je 1030 stappen/pas dus voor als een wandeling in groepjes van maximaal twintig personen, van het Josaphatpark tot het Liedtsplein, met op vooralsnog geheime locaties acteurs die bewerkte herinneringen en ervaringen vertellen van de Schaarbekenaars die Morais de afgelopen maanden ging opzoeken. Identiteit en migratie zullen automatisch overkoepelende thema's worden van de verhalen die ook anekdotisch mogen zijn. “Ik vind het fascinerend wat het met je identiteit doet wanneer je ergens vertrekt,” vertelt Morais. “Wat laat je definitief achter en wat houd je toch nog bij? Ben je elders anders dan in je geboorteland? Hoe ga je om met het idee dat je verschillende 'nationaliteiten' kan hebben? Hoe is het om voortdurend te onderhandelen tussen die twee kanten?”

“Daarnaast bestaat er volgens mij zoiets als iemands emotionele geografie: het idee dat er aan bepaalde plekken emoties vasthangen, die totaal anders kunnen zijn dan de 'officiële' geschiedenis van die plekken. Een toeristische rondleiding gaat over gesneuvelden op een slagveld, of over politieke verdragen die werden gesloten in een paleis. Immigranten hebben een andere emotionele geografie, die te maken heeft met de obstakels die ze hebben overwonnen of het geluk dat ze ergens hebben gevonden. Als ze in hun strijd om te overleven al het voorrecht hebben gehad om een bepaalde plek te kunnen koesteren.”

Buurtportret

Morais wil nog wel wat voorbeelden van zulke verhalen kwijt. Zo was er ook de vrouw die vroeger in Marokko aan zee woonde, maar daar nooit leerde zwemmen. Toen ze naar België verhuisde, schreef ze haar kinderen meteen in voor zwemlessen in het Neptunium-zwembad. Of de Italiaanse vrouw die nooit tv kijkt en geen melk drinkt, maar die haar intolerantie voor lactose, soapseries en voetbal vergeet zodra ze in de vertrouwde omgeving van haar Italiaanse koffiebar in Schaarbeek belandt.

Lang niet al die getuigenissen uit de lange research halen de voorstelling. Toch meent Morais, die zelf met een externe blik naar Brussel kan kijken, van een soort 'portret van de buurt' te mogen spreken. Ook al kan dat per definitie nooit 'volledig' zijn.

“Via organisaties met goede contacten in de wijk heb ik lange gemoedelijke gesprekken kunnen voeren met mensen die zich daar prettig bij voelden. Dat portfolio aan interviews hebben we zo nodig nog aangevuld, bijvoorbeeld toen bleek dat we nog niemand van de uitgebreide gemeenschap Bulgaren hadden gesproken. Het verschil met Guimarães is natuurlijk dat de migratie daar verborgen was, en die hier veel duidelijker aanwezig is in het straatbeeld. Het gaat er niet om een plek te geven aan een minderheid, maar wel om open te staan voor het onverwachte, en oog en oor te hebben voor een stille aanwezigheid in deze buurt.”

De theatrale stadswandeling 1030 stappen/pas gaat in twee kilometer van het Josaphatpark tot het Liedtsplein. Van 17/9 tot en met 4/10 zijn er Nederlandstalige en Franstalige versies bij te wonen, vertolkt door Rita Morais, Julie Mughunda, Dianka Songo en Mohammed Al-Mafrachi. Meer info: kaaitheater.be