De maakbare stad: het Breughelplein

Brussel verandert elke dag, en vaak kunnen we ons al snel niet meer herinneren hoe een plek er vroeger nu weer uitzag. Soms gebeuren die veranderingen stoemelings en soms is er jaren gepalaver nodig om tot een consensus te komen.

Het Breughel de Oudeplein in de Marollen, tussen Hoogstraat en Minimenstraat, ligt in de schaduw van het veel hoger gelegen justitiepaleis. Hoog en laag Brussel vormde lange tijd (en ook nu nog een beetje) de breuk tussen arm en rijk en het laten uittorenen van het gerechtsgebouw was een statement in 1883.

Al in de 19de eeuw wilde men met een kabelbaan oud en laag Brussel verbinden, maar het bleef bij een ideetje. De Poelaertlift van vandaag (nauwelijks te zien op de foto van vandaag achter de boom) maakt pas sinds juni 2002 de verbinding. Vandaag is de lift een toeristische attractie geworden, maar ook heel wat Brusselaars maken er bijna dagelijks gebruik van.

Op de foto uit 1980 tellen we, na wat zoeken, 3 voetgangers. Wellicht liepen er in de Hoogstraat (de straat staat niet op de foto uit 1980) wel meer mensen, maar haast niemand dacht er blijkbaar aan om de hellingen rond het justitiepaleis (toen nog een autoparking) te voet op te wandelen. Fietsers zien we ook niet op de foto links: die waren er toen ook nauwelijks in de hoofdstad. Erg volks ziet dit stuk van de Marollen er niet uit, maar het zou natuurlijk kunnen dat de oude foto op een zondagochtend of in de vakantie genomen werd.

In 2005, drie jaar na de in gebruikname van de lift dus, werd het plein volledig opnieuw ingericht: vzw Recyclart had gezien hoe jongeren op het plein niet op de banken zaten, maar hingen. De term 'hangjongeren' lag toen ook al niet zo goed bij veel mensen, maar na wat politieke weerstand werd het project toch gerealiseerd met geld van Beliris. Wim Embrechts van Recyclart zei toen tegen FM Brussel (voorganger van BRUZZ radio): "De banken hebben geen rugsteun, want het ontwerp is gebaseerd op de manier waarop jongeren zitten." De boom in het midden van het plein heet daarom nu ook de palaverboom (maar het politieke gepalaver viel in de praktijk hier dus wel mee.)
Het is die krullende rode hangbank die we ook vandaag nog zien, al zien we er niet vaak jongeren op of tegen hangen. Op mooie avonden zien we die jongeren wel in groepjes keuvelen op ballustrades van het justitiepaleis. Een stad mag dan wel maakbaar zijn, maar dat betekent nog niet dat het hier en daar een beetje anders uitdraait.

De uit de kluiten gewassen palaverboom ontneemt vandaag (en in de zomer) bijna het zicht op het Justitiepaleis. We zien nu wel voorbijgangers: ze nemen vooral de Zwaardstraat links op de foto uit 2022, wellicht omdat dit de kortste weg is naar de lift.

De palaverboom bedekt ook de muurschildering van stripheld Robbedoes op de nieuwe foto. In 1980 was dit nog een wat brave trompe-l'oeilpoging van een metsende man met pet (wel te zien op de foto uit 1980.)

Welke verschillen vallen verder op? De cilindervormige toren in glas (een ontwerp van Samyn & Partners uit 2003) waar de sociale antenne van het OCMW van Brussel vandaag huist (samen met een kinderdagverblijf) lijkt ook vandaag nog een eigenzinnige keuze, met wellicht voor- en tegenstanders. Benieuwd wat architectenbureau Jaspers-Eyers, dat kantoor houdt in de voormalige koffiefabriek Jacqmotte en uitkijkt op het Breughelplein vandaag, daarvan vindt.

De sociale woningen op de hoek van de Onze-Lieve-Vrouw van Gratiestraat en de Minimenstraat werden recenter, in 2012, volledig gestript en gerenoveerd (ook door Samyn & Partners) volgens de toen heersende passiefnormen en voorzien van buitenterrassen. De lift kreeg beneden een horeca-uitspanning, maar de uitbaters gingen even snel als ze kwamen. Vandaag heet die plek (eigendom van de stad Brussel en uitgebaat door de MIVB) L'ascenseur en is een resto-bar waar je, net als bij enkele andere nieuwe kleine caféetjes in de Zwaardstraat, wat kan palaveren met zicht op de boom met die naam.

Wie goed kijkt, ziet ook dat het Justitiepaleis in 1980 nog niet in de stellingen stond. Die stellingen staan er pas sinds 1987, maar dat is ondertussen wel al 35 jaar en lang genoeg opdat de stellingen ondertussen zelf gerestaureerd moesten worden.

De Poelaertlift is regelmatig defect door het intensieve gebruik en vandalisme. Sinds 1 maart 2021 is parkeren op de hellingen van het justitiepaleis verboden en er wordt nagedacht over een nieuwe inrichting. Zou het kunnen dat binnen enkele jaren mensen vrijwillig de lift laten voor wat hij is en langs nieuw aangelegde hellingen flaneren?