BIG CITY. Waarom heeft de gevangenis van Sint-Gillis de vorm van een ster?

Dit najaar opent de gevangenis van Haren. De 1.200 gedetineerden zullen er wonen in de grootste gevangenis van ons land. Voor het eerst in België wordt dat een gevangenisdorp. De gedetineerden zullen er verblijven in kleine entiteiten van dertig personen. Met die nieuwe visie verdwijnt de individualisering en leeft de hoop dat het gemeenschapsleven de latere re-integratie zal bevorderen. Al dacht Edouard Ducpétiaux tweehonderd jaar geleden net het tegenovergestelde.

De Brusselse journalist belandde vlak voor de Belgische revolutie in de cel, omdat hij een manifest had geschreven tegen lijfstraffen en de doodstraf. Wat hij daar zag, versterkte zijn criminologische visie. Tot die tijd zaten alle gevangenen samen: verdachten en veroordeelden, mannen en vrouwen, jongeren en ouderen. De omstandigheden waren erbarmelijk. Maar voor velen voelde het niet altijd aan als een straf. Ze kregen er in hun ogen kost en inwoon en smeedden er met andere gedetineerden nieuwe plannen voor na hun vrijlating.

Toen Ducpétiaux vrijkwam in 1830 kon hij nog net deelnemen aan de Belgische revolutie. In het prille België werd hij zelfs aangesteld als de eerste inspecteur-­generaal van de Belgische gevangenissen en kon hij zijn ideeën verwezenlijken. Hij wilde dat gevangenen hun straf op een andere manier zouden uitzitten.

Allereerst wou hij een classificatie doorvoeren tussen de gevangenen. De verschillende profielen werden vanaf dan van elkaar gescheiden. Maar het belangrijkste in zijn visie was dat hij streefde naar individualisering. Als gevangenen zo weinig mogelijk met elkaar in contact zouden komen, konden ze elkaar niet meer op een negatieve manier beïnvloeden en werd het risico op rebellie beperkt. En door gevangenen alleen in een cel te krijgen, zouden ze door bezinning tot inkeer en schuldbesef kunnen komen. Overdag wilde hij hen handenarbeid laten uitvoeren, zodat ze zich nuttig konden voelen. Verder wilde hij de algemene omstandigheden verbeteren (hygiëne, voeding, opleiding cipiers , verwarming ...) om de rehabilitatie te bevorderen. Dat was volgens hem ook een democratisch model. Elke gevangene kon zijn eigen individuele proces doormaken, zonder dat de wet van het sterkste gold, zoals voordien het geval was.

Luchtfoto

Zijn ideeën toepassen in de toenmalige gevangenissen was zo goed als onmogelijk, dus liet hij er nieuwe bouwen. Vanaf dan werden de Belgische gevangenissen ontworpen om gevangenen maximaal te kunnen isoleren en controleren. Ze kregen zo goed als allemaal dezelfde vorm. Hiervoor koos Ducpétiaux voor de structuur van het panopticon. Een architectuurstijl om grote groepen eenvoudig te kunnen controleren. Lange vleugels met de individuele cellen gaven uit op een centraal punt. Vanuit dat punt konden de cipiers gemakkelijker het overzicht over de honderden gedetineerden bewaren. Op een luchtfoto van de gevangenis van Leuven-Centraal, Namen, Mechelen, Antwerpen, of die van Sint-Gillis zie je dat stervormige ontwerp terugkomen, en zijn ze ingericht volgens het model van Ducpétiaux.

• VOLGENDE KEER Wie was Alberta voor wie de jachthaven van Brussel gebouwd werd?
  

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City

Welke vraag wil jij graag beantwoord zien?