Voor een laatste keer op zomerkamp: gebrek aan leiding nekt Brusselse jeugdbewegingen

Een groot aantal jeugdbewegingen in Brussel kampt met een leiderstekort, waardoor de werking op de helling staat. Zo vertrekt Chiro Schaarbeek deze vakantie waarschijnlijk voor de laatste keer op zomerkamp.

Voor het laatst op kamp tijdens de vakantiemaanden, het is vermoedelijk de realiteit voor Chiro Schaarbeek. En die jeugdbeweging is niet alleen: de Akabe-groep uit Sint-Pieters-Woluwe, een jeugdbeweging voor jongeren met een beperking, zette vorig jaar al een punt achter haar werking. Ook de scoutstakken van Molenbeek en Ruusbroec-­Laken vrezen voor hun voortbestaan in de nabije toekomst.

De verklaring die telkens terugkomt: het gebrek aan leiding. Te weinig man- en vrouwkracht om het allemaal gebolwerkt te krijgen.

“Ik wil niets liever dan mijn groep levend houden, maar het zal even op de tanden bijten zijn de komende jaren,” zegt ook Victor Masil (21), leider bij de scouts van Ganshoren, die ongeveer honderd leden telt. Victor maakt al sinds de welpen – kinderen van 8 tot 11 jaar – deel uit van de groep, en mag zich sinds drie jaar groepsleider noemen. “Volgend jaar vertrekken vijf van onze leiders, en er komt niemand bij. Dat betekent meer werk op minder schouders.”

Victor is een van de 130 scoutsleiders in Brussel, voor ongeveer 790 kinderen. De Chiro kan rekenen op 110 leidinggevende vrijwilligers, voor 759 ketjes in 2025. Volgens de koepelorganisaties van de jeugdbewegingen ligt dat aantal – zowel wat leiders als actieve leden betreft – een flink stuk lager dan tien jaar geleden. Hoe komt dat? En waarom is precies het leiderstekort vandaag zo erg?

Eerste verklaring: de stijgende kostprijs van het leven. “Omdat alles duurder wordt, combineren veel jongeren hun engagement met een studentenjob,” vertelt Anke Dirix van De Ambrassade, het expertisecentrum voor alles wat te maken heeft met jeugdbeleid. Scouts, Chiro en KSA blijven vrijwilligersfuncties, die soms zelfs nog geld kosten – bijvoorbeeld voor de aankoop van materialen – en die bovendien net op die momenten plaatsvinden waarop de meeste flexijobbers de tijd hebben om te werken: zaterdag of zondag. Dirix ziet in die shift van een onbetaalde invulling van vrije tijd naar een combinatie met een financieel rendabele invulling niet zozeer een vermindering van engagement, maar wel een “nieuwe, flexibelere, meer bredere invulling ervan”.

Dat nieuwe slaat ook op de duur van het engagement, zo blijkt uit de jongste resultaten van de JOP-monitor die periodiek peilt naar de leefwereld van jongeren. Jongeren zoeken, in tegenstelling tot vroeger, vaak kortere vormen van engagement, zoals stickers voor het Rode Kruis verkopen. Dat geeft meer inhoudelijke afwisseling en – praktisch voordeel – een kleinere belasting op de resterende vrije tijd.

Heel wat uren per week

Toegegeven: meedraaien in een jeugdorganisatie kan oplopen tot aardig wat uren in de week. Er is niet alleen de dag van de activiteit zelf, die in het weekend een halve dag in beslag neemt – vaak van 14 tot 17 uur, al verschilt dat per groep – er zijn ook de talloze uren die in voorbereiding en nabespreking kruipen, nodig om de werking vlot te laten draaien.

Victor, hoofdleider bij de scouts van Ganshoren, wijst nog op een ander soort activiteiten die druk zetten op de agenda: “Evenementen zoals quizzen en eetfeesten, om de kas te stijven. Weekends en leefweken met de ketten. Kampen die twee weken duren in de zomer, en de voorbereiding van die kampen. Dat komt er allemaal bij.”

Bovendien vraagt een jeugdbeweging, net zoals in alle andere sectoren, ook om steeds meer administratie. Verslagen opstellen, verzekeringen regelen, uitnodigingen maken … Als een groep al kampt met een gebrek aan leiding is het moeilijker om dat werk gelijkmatig te verdelen, waardoor het vaak op de schouders van één iemand of een beperkt aantal mensen terechtkomt. In die situatie zit Leo (20), groepsleider van Chiro Schaarbeek. Hij moet alles alleen doen omdat zijn medegroepsleider er midden in het jaar de brui aan gaf. “De druk is hoog, de moed zakt me soms in de schoenen,” geeft hij toe.

Chiro Schaarbeek bestaat tien jaar en dreigt volgend jaar te moeten stoppen. De afdeling organiseerde meerdere wervingsacties voor nieuwe leiders, zoals onder meer een barbecue, maar voorlopig zonder succes. De leiding telt volgend jaar twee vrijwilligers, voor een groep van vijftig leden. Geen ideale verhouding. “De komende vier jaar is er geen doorstoom van de leden naar de leiding,” zegt Leo. “Daardoor kan de groep dus ook niet groeien.”

Te groot vrijetijdsaanbod

Voor jeugdbewegingen actief in een grootstad speelt er nog wat anders: het immense alternatieve aanbod aan vrijetijdsbesteding en andere maatschappelijke noden die om vrijwilligers vragen. De concurrentie is moordend: van buitenschoolse activiteiten die op alle leeftijden mikken tot shoppingmalls waar jongeren urenlang rondstruinen, van informele en drukbezochte ontmoetingsplekken zoals skateparken en stadsparken, tot thuis een ondersteunende rol opnemen, zoals helpen in het huishouden. Vooral dat laatste mag niet onderschat worden, zegt Dirix van De Ambrassade.

Ook Hans Deschuytter, stadsondersteuner in Brussel bij Scouts en Gidsen Vlaanderen, ziet in dat brede aanbod aan activiteiten de boosdoener. “Er is altijd een zekere uitval bij de doorstroom van leden naar leiding,” zegt hij. “Maar door het grote vrijetijdsaanbod moeten jongeren keuzes maken.” In combinatie met ouders die jongeren minder verplichtingen opleggen dan vroeger leidt dat volgens Deschuytter tot een “structureel probleem”.

Blijft de vraag: hoe het tekort opvangen? Sommige groepen kiezen ervoor om leeftijdsgroepen samen te voegen, om zo de draagkracht van de leidingsploeg te behouden. Een andere oplossing is evolueren naar kleinere groepen, al heeft dat als risico dat er een ledenstop moet worden ingevoerd of dat er wachtlijsten ontstaan. Tweewekelijks in plaats van wekelijks afspreken, kan de druk eveneens verlichten.

Er zijn organisaties die mikken op zij-instromers, een beetje vergelijkbaar met het onderwijs. Jongeren die niet zozeer de hele structuur doorliepen, maar die van buitenaf komen en meteen aansluiten als leider. “Die profielen durven echter sneller te stoppen, door een gebrek aan emotionele band,” leerde Leo van Chiro Schaarbeek intussen al.