'Een fusie van de zes politiezones is geen toverstokje tegen criminaliteit'

Zal een eenmaking van de zes politiezones van Brussel de burger ten goede komen? En hoe dan concreet? Dat vinden experts, burgers en agenten misschien wel de belangrijkste vraag in het verhitte debat. “De versnipperde structuur leidt tot ongelijkheid: mensen aan Clemenceau zijn minder veilig dan in Watermaal-Bosvoorde.”

Stijn Van Houtven woont aan de Poincarélaan, de buitenste laan van de kleine Ring. Zijn woning ligt – samen met de stoep van de laan – in Anderlecht, politiezone Zuid. Het fietspad, middenberm en overkant behoren tot de politiezone Brussel-Hoofdstad-Elsene. “Geregeld komt het op de middenberm tot vechtpartijen, soms met messen en staven,” zegt Van Houtven. “Als ik de politie bel via het noodnummer, komt die soms wel, maar echt patrouilleren doet niemand, waardoor die vechtpartijen zich blijven herhalen. Voor de politie van Zuid is dit net buiten hun zone. Voor de politie Brussel Hoofdstad-Elsene is dit wellicht maar een uithoek.”

Voor veel Brusselaars een herkenbaar en symptomatisch voorbeeld: een strikte scheiding van politiezones, die leidt tot een soort kafkaiaanse werking, waarbij grenzen respecteren belangrijker lijkt dan burgers helpen.

Daar komt een einde aan. Althans, dat lijkt de belofte van het nieuwe federale regeerakkoord, een tweetal weken geleden voorgesteld door premier Bart De Wever (N-VA). Daarin staat een opvallende passage over de werking van de politie in Brussel: “De afgelopen jaren is opnieuw duidelijk geworden dat het veiligheidsbeleid in Brussel te versnipperd is. Daardoor worden criminele fenomenen en overlast niet op de meest efficiënt mogelijke manier aangepakt. Er is duidelijk nood aan meer eenheid van visie en leiding. We fuseren daarom de zes Brusselse politiezones tot één zone.”

Duidelijk. Blijft de vraag: in welke mate zal de Brusselaar iets van een eengemaakte politiezone voelen? Een studie uit 2023 naar de fusie van tien Vlaamse korpsen, die zowel voor- als tegenstanders in het debat gebruiken, is ontnuchterend: “De impact van een fusie op het vertrouwen van de burger in de politie, blijft beperkt. Een fusie blijkt in hoofdzaak een eerder bestuurlijk-organisatorisch vraagstuk en niet iets waar de ‘eindklant’ van wakker ligt.”

Grensgebieden

Brussel is Vlaanderen niet. Hier wordt één stad opgedeeld in zes zones, met kilometerslange grensgebieden tot gevolg. “Op die grensgebieden wonen heel veel mensen,” zegt Valentijn Vanoeteren, die meeschreef aan de studie. “Afstemming is nodig.”
Net die afstemming is er nu onvoldoende. Sommige inwoners vallen tussen twee stoelen, iets wat bij een eengemaakte zone niet het geval zou zijn.

Dat toont het voorbeeld van Stijn Van Houtven. Maar het kan nog bonter. Enkele jaren terug zat Fien* met haar zoontje van twee in het Dauwpark in Anderlecht. Zelf woonde ze toen op de Slachthuislaan, amper vijftig meter van het Dauwpark, maar officieel Brussel-Stad.

“Ik was zichtbaar zwanger,” zegt ze. “Toch kwam een drugsverslaafde schreeuwend op me af en gaf me een slag in het gezicht.” De buurtbewoners hielpen om de man te verjagen en ze belde de politie – het nummer van ‘haar’ wijkcommissariaat Dansaert, stond in haar gsm. “Toen de agenten aankwamen, zeiden ze: ‘Ja maar, dat gebeurde in Anderlecht, wij kunnen niks doen.’ Een klacht indienen, ging niet. Ook daarvoor moest ik naar Anderlecht.”

Nochtans stipuleert de wet dat je zowel in je eigen gemeente als in de gemeente waar het misdrijf gepleegd werd, een klacht kunt indienen. Ook kan en mag de politie gerust ingrijpen in een andere zone, en al zeker op de grens. Die wet blijkt in de praktijk vaak niet te werken, mocht behalve Fien ook Goedele Desmet een tijd terug ondervinden. “Ik woon op de grens tussen Anderlecht en Brussel-Stad. Als ik het noodnummer bel en ze komen vanuit de verkeerde zone, doen ze niks. Dan bellen zij een andere patrouille en is het wachten geblazen, soms anderhalf uur. De wijkagent? Die zag ik één keer: toen ik mij jaren geleden liet domiciliëren.”

Gold commander

Een eengemaakte zone zou die problemen – in theorie althans – van de baan vegen, maar betere afspraken kunnen dat evengoed. Dat is alvast de stelling van een agente van de zone Hoofdstad-Elsene. “Wij patrouilleren wel degelijk op grensgebieden,” claimt Vera*, die liever niet met haar echte naam in de krant wil. Alle korpsen hebben immers afgesproken niet met de pers te communiceren over de fusie, die een politieke kwestie wordt genoemd. 

Volgens Vera wordt er nu al goed samengewerkt. “Bij grote ordediensten zoals oudjaar, is er eenheid van commando. Dan ageren de verschillende zones echt als een eengemaakte politiezone,” zegt ze. Ook na de tweede schietpartij aan Clemenceau, vorige week donderdag, zijn de burgemeesters overgeschakeld op eenheid van commando. Concreet patrouilleren teams van de politiezone Brussel Hoofdstad-­Elsene ‘uit solidariteit’ in Anderlecht in het zuiden van Brussel. Het gaat evenwel om een ‘tijdelijk scenario’.

Andere bronnen binnen de politie nuanceren de impact van een eengemaakt commando. “Op oudejaarsnacht zijn dat ‘maar’ de ordediensten die onder hetzelfde gezag staan,” zegt Stefaan*. “Dat is niet hetzelfde als bijvoorbeeld een gemeenschappelijke aanpak van drugsoverlast, verkeersinbreuken of de integratie van verschillende gespecialiseerde diensten van de zes zones.”

In verband met dat laatste is het Comité P-rapport na de dodelijke schietpartij door Abdesalem Lassoued in 2023 op drie Zweedse supporters in het centrum van de stad, illustratief. Toen de Tunesiër nog maar net op de radar kwam, moest de federale politie een mail sturen naar zes Cellen Radicalisering, één voor elke zone, waar telkens iemand moest nagaan of de zone over recente informatie beschikte over hem. Twee zones antwoordden niet. Een integratie van die diensten zou kortere lijntjes én specialisatie kunnen opleveren.

Gelijke behandeling

Dat is ook de mening van criminologe Sofie De Kimpe (VUB). “Het grootste voordeel van een eengemaakte zone is dat Brussel één beleid krijgt voor het hele grondgebied. Nu is de basispolitiezorg in Brussel niet gelijk, mensen aan Clemenceau zijn minder veilig dan in pakweg Watermaal-Bosvoorde. Dat komt door de ongelijke financiering van de betrokken politiezones. Als je het geld beter verdeelt, is ook de veiligheidsverdeling gelijkwaardiger. Zoiets is cruciaal, elke Brusselaar heeft recht op veiligheid.”

Nu wordt vaak geschermd met de aanpak op maat, die maar mogelijk zou zijn doordat korpsen en burgemeesters de lokale situatie door en door kennen. Philippe Close (PS), Vincent De Wolf (MR), Benoît Cerexhe (Les Engagés): elk gebruikt wel een variant van dat argument. “De probleembuurten in Brussel verschillen in criminologisch opzicht niet zo fundamenteel van elkaar,” argumenteert De Kimpe tegen. “De basisproblemen zijn dezelfde: een grote sociale deprivatie, aankomstwijken vaak, met een probleem op het vlak van wonen, armoede, overlast en verkeersveiligheid. Daar heb je als politie niet altijd een individuele strategie voor nodig.”

Integendeel, vindt ze. “Als je criminele problemen zoals drugsoverlast op een verschillende manier aanpakt, verplaatst het fenomeen zich gewoon, van het pleintje waar een burgemeester wel streng optreedt naar een pleintje waar dat niet zo is. Met een eengemaakte zone ga je voor een uniforme aanpak: één veiligheidsbeleid voor dé Brusselaar. Dat vind ik een mooi narratief.”

Wijkpolitie

Die herverdeling van middelen en manschappen is natuurlijk waar burgemeesters en korpschefs net bang voor zijn, maar fusie of niet, extra middelen zullen hoe dan ook nodig zijn, stellen ze.
Dat is de federale regering niet ontgaan, die zowel de federale als de lokale politie wil versterken. Daarnaast wil ze het aantal wijkinspecteurs verhogen, “en waar nodig zelfs hun aantal verdubbelen, zodat de norm van 1 wijkinspecteur per 2.000 inwoners wordt gerespecteerd”. Dat zou de burger mogelijk meer voelen dan een fusie.

Maar volgens Cathy Allaert, gewezen commissaris in de politiezone Brussel-­Hoofdstad-Elsene, staat een grotere politiezone haaks op een goede wijkwerking.” Allaert pleit eerder voor een getrapt systeem, waarbij de ordehandhaving wel degelijk voor héél Brussel geregeld moet worden. “Maar waarbij de puur, proactieve wijkpolitie terug naar de gemeente gaat, zo dicht mogelijk bij de burger.”

Maar net dat zal volgens haar allicht niet gebeuren. “Schaalvergroting betekent in de feiten dat er nog een aantal niveaus komen tussen het terrein en de directie, tussen het operationele en het beleidsniveau. Om dat met enig succes te laten verlopen, moet de politie een mentaliteitswijziging ondergaan: waar nu veel volgens een starre, strikt hiërarchische, piramidale top-downstructuur gewerkt wordt, moet er meer bedrijfsmentaliteit komen, die snel kan schakelen. Anders betekent schaalvergroting enkel schaalvergroting van de mislukking. Deze politie is absoluut niet in staat om op een wendbare manier met nieuwe fenomenen om te gaan. Criminele organisaties zijn in staat om kort op de bal te spelen.”

Volgens diezelfde fusiestudie van criminoloog Jelle Janssens (UGent) en waar ook Valentijn Vanoeteren aan meeschreef, valt de nabijheid echter niet weg na een fusie, net de vrees van de Brusselse burgemeesters. In de tien onderzochte fusies zijn er nadien zelfs een betere nabijheid en versterkte wijkwerking. Dat door, net als in Nederland, ‘gebiedsgebonden politiezorg’ aan te bieden. Die keuze voor de wijk staat volgens Janssens los van de structuur. Ook vanuit één korps zijn wijkcommissariaten met een ruime permanentie perfect mogelijk, net als agenten die tijd krijgen om een buurt beter te leren kennen.

De fysieke inplanting blijft wel belangrijk, zegt zowel Janssens als De Kimpe. “De decentralisering in Antwerpen bijvoorbeeld leidt tot een hogere tevredenheid over de politie dan in Brussel. Maar daardoor trok de politie te veel weg uit de wijken. Brussel mag niet dezelfde fouten maken, en moet de wijkkantoren aanhouden.” 

Of dat alles zal helpen? Dat kan. Maar, zoals Vera het bekijkt: “Ik ben niet uitgesproken voor of tegen een fusie, maar één ding is zeker: dezelfde problemen met criminaliteit en drugs zullen blijven bestaan. Een fusie is geen toverstokje waarmee dat allemaal verdwijnt.”