Parlement wil bijzondere commissie naar belangen­vermenging bij metro 3

Na een vernietigende audit van het Rekenhof over de planning en bouw van metrolijn 3 in Brussel, vragen enkele partijen om een bijzondere commissie. Die moet onder meer belangenvermenging achterhalen tussen de politiek en bepaalde bouwfirma's. De partij Ecolo hintte zelfs op een strafrechtelijk onderzoek.

Het rapport van het Rekenhof kwam er eerder deze maand. Het sprak over wanbeheer, belangenconflicten en een algemeen gebrek aan transparantie bij de studies en besluitvorming omtrent het hele metro 3-project. Onder meer bouwheer MIVB is daarin kop-van-jut, want die zou bepaalde bouwfirma's een voorkeursbehandeling hebben gegeven in de aanbestedingen en bovendien nog altijd niet alle gevraagde documenten hebben prijsgegeven. Deze maandag kwam het Rekenhof zelf toelichting geven in het Brussels parlement.

“Dit rapport herinnert ons aan onze eigen rol als parlementslid. Waarom hebben wij al die jaren gewacht om de juiste vragen te stellen?”, vroeg MR-parlementslid Olivier Willocx bij aanvang. “Als ik lees dat een studiebureau in 2010 is aangesteld om de realiteit zo rooskleurig mogelijk voor te stellen, dan is het toch erg laat dat wij pas in 2025 zeggen dat zoiets wel bijzonder raar is?”, zei Stijn Bex van Groen dan weer.

Hij verwees daarbij naar de gunning voor het tijdelijk studiebureau Bureau d'études Métro-Nord of BMN, dat vooral het noordelijk tracé moest onderzoeken. Zowel die gunning uit 2010 als de aanstelling van de tijdelijke vennootschap Toots (Besix-Jan De Nul-Franki, red.) in 2019 staan in de audit van het Rekenhof ter discussie. Met Toots is bovendien een dading gesloten, die nog altijd niet volledig gebudgetteerd is.

“Wie heeft wat beslist, wanneer en op welke basis? We bespreken vandaag een dossier dat uitzonderlijk zwaar weegt. Het Rekenhof legt met chirurgische precisie bloot waar het de voorbije vijftien jaar is misgelopen”, aldus Benjamin Dalle van CD&V.

Al vijftien jaar vertraging

Ter herinnering, het idee voor de nieuwe metrolijn 3 kwam voor het eerst op tafel te liggen in 2009, samen met een nieuw mobiliteitsplan voor Brussel. De vernoemde opportuniteitsstudie van BMN werd een jaar later opgestart en was in 2012 afgerond. Op dat moment mikte Brussel nog op een afgewerkte lijn in 2020. Die zou deels op het bestaande tracé van de premetrolijn tussen halte Albert en treinstation Brussel-Noord liggen. Van daaruit zou een nieuwe tunnel tot eindhalte Bordet in Evere gegraven worden. De initiële kostprijs werd geraamd op één miljard euro. In 2013 is dat project op basis van die eerste begroting goedgekeurd.

“Maar de totale kostprijs is inmiddels verdrievoudigd tot 4,8 miljard euro”, zei de vertegenwoordiger van het Rekenhof maandag in het parlement. “En het Gewest blijft geconfronteerd met een financieringstekort van bijna 4 miljard euro.”

De originele kostenraming was dus te optimistisch, zo herhaalde het Rekenhof, en in die eerste opportuniteitsstudie zijn verschillende fouten gemaakt. Bodemstudies zijn niet of te onnauwkeurig gebeurd, de gemeentelijke archieven zijn niet mee in beschouwing genomen en bovendien hield de studie geen rekening met evoluties in het mobiliteitsgedrag van de Brusselaar. “Had de situatie aan het Zuidstation (waar de metrowerf is vertraagd door de instabiele ondergrond, red.) vermeden kunnen worden met betere geotechnische studies op voorhand?," wilde Gilles Verstraeten van de N-VA daarover weten.

Het Rekenhof vraagt de Brusselse overheid nu een volledig nieuwe opportuniteitsstudie te bestellen, die meer volledig en onpartijdig is.

Onderzoekscommissie

Het auditverslag is erg nauwkeurig en hanteert af en toe scherpe taal, maar mist alsnog documentatie. Dat is voor heel wat parlementsleden reden om bij de bevoegde bouwheren MIVB en Beliris aan te kloppen met extra vragen. “Welke documenten moeten wij hen vragen, die jullie niet kregen?”, aldus Stijn Bex. “Is dit luiheid of verkiest het systeem opaciteit boven transparantie?”, vroeg fractieleidster Zakia Khattabi van Ecolo.

Haar collega Hicham Talhi (Ecolo) ging nog een stap verder. Hij wilde weten of er strafrechtelijke fouten zijn gemaakt door beleidsmakers of de aangestelde studiebureaus. “Hebben jullie melding gemaakt bij het parket?”, opperde Talhi, een vraag die ook CD&V al stelde. Het Rekenhof heeft zo'n gerechtelijke klacht nog niet zelf ingediend. "Een openbare aanbesteding niet respecteren, is nog geen strafrechtelijke inbreuk", aldus hun vertegenwoordiger.

De partijen Ecolo, Défi en CD&V vragen al zeker een bijzondere commissie naar het hele dossier en de besluitvorming achter elke vergunning. PTB, PVDA en Team Fouad Ahidar willen zelfs een onderzoekscommissie. De andere fracties in het parlement stelden deze vraag nog niet expliciet, maar de verontwaardiging was over alle partijgrenzen heen wel groot. “Budgettaire verantwoordelijkheid is geen slogan. Het is essentieel voor het vertrouwen in de politiek”, klonk het bij Sofia Bennani van Les Engagés.

“Mijn partij pleit voor een parlementaire onderzoekscommissie om te begrijpen waarom er zo amateuristisch gewerkt is”, zei Jan Busselen van PVDA. “Zoals het er nu naar uitziet, zal de Brusselaar de rekening mogen betalen. Dat zou schandalig zijn.” “We moeten de moed hebben om de vraag te stellen die iedereen vermijdt: is het nog haalbaar om de metro te bouwen?”, zei Talhi van Ecolo dan weer.

Alleen zou ook dat scenario nog zeker één miljard euro kosten, waarvan bijna de helft al volgend jaar betaald moet worden. Dat komt omdat vervoersmaatschappij MIVB dan een voorschot aan federaal Brusselfonds Beliris moet terugbetalen. Er zijn ook alternatieven te bedenken, zoals alleen het noordelijk tracé schrappen of het hele project tien jaar uitstellen. De MIVB heeft daarvoor het kostenplaatje al berekend en het Rekenhof heeft die becijfering overgenomen, maar erkent dat de slotfactuur van het hele project nog altijd onvolledig is.

“Bepaalde technische vragen zijn tot vandaag de dag onopgelost. We weten nog altijd niet hoe we onder het Noordstation zullen graven en hoeveel dat zal kosten. Onze schatting blijft dus een minimumraming, in het geval dat alles goed verloopt.” Ook de dadingen met bepaalde bouwfirma's zijn nog niet volledig, aldus hun vertegenwoordiger in het parlement.

Het parlement wil de komende weken nog volgende hoorzittingen organiseren met bouwheer MIVB en met Beliris. Dinsdagochtend volgt een apart debat in de parlementaire commissie Mobiliteit.

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel was geschreven dat het Brussels Gewest de voorbije jaren verschillende vastgoedprojecten heeft goedgekeurd, die volgens het Rekenhof in de weg liggen als metrolijn 3 in de toekomst gegraven moet worden. Het Rekenhof sprak in de commissie in dat kader over de Decathlon-winkel in Evere en een gemengd woonproject aan Bordet. Dat blijkt echter niet te kloppen. Beide voorbeelden zijn trouwens niet vermeld in hun formele verslag. Volgens vervoersmaatschappij MIVB en minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) ligt de Decathlon-winkel niet op het toekomstige metrotracé en baseerde het Rekenhof zich op verouderde documenten.