Deadline nadert: erfgoedklassering kan Zuidpaleis redden van sloop

De ontslagnemende regering moet voor 20 augustus een beslissing nemen als ze het Zuidpaleis wil klasseren als erfgoed. Dat blijkt uit een antwoord van staatssecretaris Ans Persoons (Vooruit) in het Brussels parlement vrijdag. Zonder beslissing komt er geen klassering en krijgt de MIVB waarschijnlijk een vergunning om het gebouw te ontmantelen voor de bouw van metrolijn 3.

De MIVB heeft daarvoor in januari een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd, maar heeft die nog niet gekregen. De vergunningsaanvraag kan namelijk niet worden behandeld zolang de regering zich niet heeft uitgesproken over de vraag om het gebouw te klasseren als erfgoed.

In haar antwoord vermeldde Persoons dat de MIVB daarom "een herinnering had gericht" aan de regering. Die moet de zaken in een stroomversnelling brengen. De Brusselse regering heeft na zo'n herinnering slechts dertig dagen (plus één zomermaand) om zich uit te spreken over de klassering.

Als er tegen 20 augustus geen beslissing wordt genomen, dan vervalt de klasseringsaanvraag, en “dan kan de gemachtigde ambtenaar van Urban (de gewestelijke administratie voor stedenbouw, red.) een vergunning afleveren”, zo verklaarde Persoons.

Volgens Brussels parlementslid Benjamin Dalle (CD&V) is dat een waarschijnlijk scenario. “Als de regering een gezamenlijk standpunt had, dan zou mevrouw Persoons dat wel verdedigd hebben. Maar ik heb het niet gehoord vrijdag”, zo legt hij uit aan BRUZZ. Het lijkt hem onwaarschijnlijk dat de Brusselse regering de komende weken het plots wel eens zou geraken over de kwestie.

De ontslagnemende Brusselse regering zit wat verveeld met de klasseringsaanvraag omdat ze eerder besliste het Zuidpaleis te zullen ontmantelen. Het gigantische gebouw moet wijken voor de aanleg van Metro 3, de nieuwe metrolijn die van Albert naar het Noordstation en later tot Bordet moet lopen.

Oorspronkelijk kon het gebouw, opgeleverd in 1880, blijven staan. Maar het consortium dat voor de lijn een nieuwe tunnel graaft tussen de haltes Anneessens en Zuidstation stootte op technische moeilijkheden veroorzaakt door de drassige ondergrond. Door die moeilijkheden liggen de werken aan de tunnel al 4 jaar stil.

Om het project te redden, schoot de Brusselse regering begin 2023 in actie om de tunnel toch af te bouwen. Daarvoor moest er van bovenaf worden ingegrepen, zo meldde het bouwconsortium. Het Zuidpaleis, dat naast 34 sportclubs en enkele handelszaken ook de hogeschool Francisco Ferrer huisvestte, moet tijdelijk wijken voor de metrowerf.

Façadisme

Het is wel de bedoeling dat het gebouw na de oplevering van de metrotunnel weer opgebouwd wordt, zij het met een moderne invulling. Bovendien moeten de monumentale gevels tijdens de werken blijven staan, alleen de binnenkant wordt afgebroken. De ontmanteling en heropbouw van het Zuidpaleis zal negen jaar in beslag nemen, pas in 2034 zal het paleis weer in volle glorie toegankelijk zijn voor de Brusselaars.

Buurtbewoners en actiegroepen verzetten zich echter tegen de afbraak. Stadsbeweging Arau vindt het gebouw te waardevol om zomaar te slopen. “Het is architecturaal erfgoed. En dat geldt niet alleen voor de gevel (die behouden blijft, red.), maar ook voor verschillende binnenruimten. Daarnaast is het hele ensemble van sportactiviteiten en kleine handelszaken immaterieel erfgoed voor de hele wijk, dat kan je niet zomaar heropbouwen”, zo vindt Marion Alecian, directeur van Arau vzw.

Ze stelt zich verder vragen bij de bescherming van de gevel tijdens de werken (die zou erg broos worden als de rest wordt afgebroken) en bij de lange duur van de werf.

De actiegroepen zetten dan ook alle middelen im om de sloop tegen te houden. Naast de procedure tegen de spoedordonnantie die inmiddels werd vernietigd door het Grondwettelijk Hof, diende Arau in juli 2023 daarom een aanvraag in om het gebouw te klasseren. Een geklasseerd gebouw mag namelijk niet worden afgebroken, maar twee jaar later is de aanvraag nog steeds niet behandeld.

'Vuil spel'

“Dat is een schandalige manier van werken”, vindt Alecian van stadsbeweging Arau. "De Brusselse regering heeft twee jaar de tijd gehad om zich uit te spreken over de klassering, maar we hoorden niets." Volgens haar speelt de MIVB vuil spel. “Ze versturen die herinnering niet voor niets net voor het zomerreces.”

Volgens Alecian rekken de regeringspartijen tijd om het gebouw niet te moeten beschermen. “De klassering kwam in april 2024 op de regeringstafel, maar toen vond de Brusselse regering dit dossier ‘te belangrijk’ om zo dicht bij de verkiezingen te behandelen. Ze schoven het door naar de volgende, die er nu nog steeds niet is.”

In regeringskringen wordt er daarvoor gewezen naar de positie van Ecolo en Brussels klimaatminister Alain Maron. Die zou in volle kiescampagne niet mee verantwoordelijk willen zijn geweest voor een beslissing om het gebouw niet te beschermen. Ecolo was altijd erg kritisch voor de ontmanteling en de aanleg van de metro.

Game over dus voor het Zuidpaleis? Dat is nog niet zeker: Arau bekijkt nog of het naar de Raad van State kan stappen tegen het 'niet-klasseren', niet beslissen heeft namelijk dezelfde gevolgen als de beslissing om het gebouw niet te klasseren. Al wordt het volgens Alecian erg moeilijk om beroep aan te tekenen tegen een beslissing die niet is genomen. "Het is een truc om de boel te forceren", zo vermoedt ze.

Ook de stedenbouwkundige vergunning voor de afbraak kan nog het voorwerp worden van een juridische strijd. Belanghebbenden, in deze zaak vooral buurtbewoners van het Zuidpaleis, kunnen nog naar de Raad van State trekken om de toekenning aan te vechten. Zodra de vergunning voor ontmanteling is afgeleverd, hebben zij 60 dagen om die te betwisten. Ze kunnen daarbij vragen om de uitvoering van de vergunning op te schorten, omdat het paleis anders al afgebroken is nog voor de Raad van State zich heeft uitgesproken.

Geplaagd project

Daarnaast dringt de vraag zich op of de vlucht vooruit nemen voor de afbraak wel nodig is. Intussen lijkt het hele project van de metrolijn op de helling te staan. De tunnel onder het Zuidpaleis is namelijk niet het enige probleem waar Metro 3 mee kampt. Er zijn ook de technische moeilijkheden aan het Noordstation, om nog te zwijgen van het kostenplaatje.

Over de volledige lijn wordt nu een kostprijs van bijna 5 miljard euro geplakt. Voor de afwerking van fase 1, het gedeelte tussen Noordstation en Albert, is nog zo'n 700 miljoen euro extra nodig. Geld dat zwaar zou wegen op de begroting van het Brussels Gewest, dat zich op budgettair vlak in een moeilijke situatie bevindt.

Vanuit verschillende politieke hoeken worden er (opnieuw) vragen gesteld bij de aanleg van metrolijn 3. De nieuwe federale minister voor het Brusselfonds Beliris, dat betrokken is bij het project, Bernard Quintin (MR) stelde in april voor om de werken “5 à 10 jaar te bevriezen, tot de Brusselse begroting op orde is gezet”. Beliris ontvangt bovendien minder financiering van de federale regering, een besparing die volledig op het conto van Metro 3 komt.

'Elk scenario'

In mei kondigde ontslagnemend Brussels mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen) daarom aan dat de MIVB ‘elk scenario’ zal bestuderen in verband met het geplaagde project. Door het uitblijven van een nieuwe Brusselse regering zal de ontslagnemende regering zich buigen over de vraag wat er met het project moet worden aangevangen. Ook de volledige stopzetting van de werken aan fase 1 zal daarbij op tafel liggen. Dat zou betekenen dat het Zuidpaleis niet moet worden gesloopt.

Volgens Laurent Vermeersch van de MIVB wordt het resultaat van die ‘wat als’-studie binnen de komende weken verwacht, waarna de regering in lopende zaken zich er over zal buigen.

Ontslagnemend Brussels minister van Klimaat Alain Maron (Ecolo), gekend als een koele minnaar van het metroproject, verklaarde daarom aan BRUZZ dat “de sloop van het Zuidpaleis niet mag plaatsvinden, tot er zekerheid is over de voortzetting van het metroproject". Een standpunt dat ook Benjamin Dalle van CD&V verdedigt.

Maar ook bij de voorstanders van het Metro 3-project klinkt er twijfel over de haalbaarheid van de sloopplannen. Burgemeester Philippe Close (PS) verklaarde vrijdag dat hij het Zuidpaleis niet wil laten leegstaan. “Als het project Metro 3 wordt stopgezet, dan zullen we zo snel mogelijk het Zuidpaleis heropenen”, zo zei hij op BX1.

Ook de voorstanders van metrolijn 3 voelen de bui al hangen. Het lijkt steeds onwaarschijnlijker dat het 150-jaar oude gebouw komend najaar tegen de vlakte gaat. Intussen gaat de verhuisoperatie om het paleis leeg te maken gewoon voort.