Getest: via Tiktok koop je voor 10 euro vals ziektebriefje

Enkele Nederlandstalige scholen in Brussel zien het aantal ziektebriefjes jaar na jaar stijgen en wijzen daarbij naar enkele veelschrijvende artsen. Al zijn doktersattesten vandaag zelfs te koop via Instagram, voor tien euro, te storten op een Litouws rekeningnummer. “Dat is schriftvervalsing en dus strafbaar.”

Het Imelda-instuut in Molenbeek ziet een grote toename aan binnengebrachte ziektebriefjes van leerlingen. “De voorbije vier jaar vervijf­voudigde het aantal afwezigheden die verantwoord worden met een dokters­attest,” zegt directeur Jimmy Manshoven. “Dat zijn intussen veertien dikke ringmappen.”

Het kan natuurlijk dat meer leerlingen langer ziek zijn dan vroeger. Maar Manshoven ziet een andere oorzaak. “Er zijn een paar artsen in Brussel die wel heel makkelijk ziektebriefjes schrijven,” zegt hij. “Of ziektebriefjes meegeven voor periodes in het verleden, attesten die dus geantidateerd worden. Die aanvaardt de school niet. Navraag bij leerlingen leert dan dat ze helemaal niet ziek waren, maar in vele gevallen een attest vroegen om vervroegd op vakantie te kunnen. Die reizen vallen soms gewoon op Instagram te volgen. Een controlearts sturen, gaat echter alleen voor personeel.”

Dat sommige dokters gretig zogenaamde ‘welwillendheidsattesten’ uitschrijven, bleek ook uit een reportage van RTBF, enkele weken geleden. Een reporter schoot met een verborgen camera opmerkelijke beelden bij een huisarts in Sint-Gillis. Om de tien minuten liet de huisarts twee personen tegelijk binnen. Het jonge meisje dat met de reporter mee naar binnen ging, vroeg én kreeg een verlenging voor het ziektebriefje van ... haar broer.

De reporter zelf vroeg een doktersattest voor drie weken – zonder consultatie, zonder enige vraag over de gezondheidstoestand. Patiënten konden kiezen om 13 euro te betalen, of 26,50 euro als ze een attest voor terugbetaling door de mutualiteit wilden.

Breder fenomeen

De arts staat al langer op de radar bij Imelda. “We hebben hem al meerdere keren telefonisch proberen contacteren, tevergeefs,” zegt Manshoven. De BRUZZ-­redactie kon de arts wel bereiken, maar die wilde geen commentaar geven op zijn schrijf­gedrag.

De namen van het viertal schrijfgrage artsen, bij wie het voorschrijfgedrag van de arts uit Sint-Gillis eruit springt, circuleren binnen de hele scholengemeenschap van Sint-Gorik, die negentien katholieke Nederlandstalige secundaire scholen in Brussel verenigt. Imelda is daar een van. Precieze cijfers kan coördinerend directeur Kris Bauwens niet op het fenomeen plakken. “In een behoorlijk deel van onze scholen komen briefjes aan van diezelfde paar artsen, van wie we – op basis van de grote aantallen briefjes en leerlingen die bij die arts gaan – de indruk krijgen dat het geen normaal voorschrijfgedrag lijkt te zijn.”

Bauwens ziet de laatste jaren systematisch veel attesten binnenkomen, maar geeft toe dat het vroeger ook voorkwam. Wat is dan het verschil met nu? “De attesten lijken voor langere periodes te gelden, en worden steeds weer verlengd.”

Uitzoomend naar alle secundaire Nederlandstalige Brusselse scholen, is inderdaad een toename te zien van het aantal leerlingen dat vaak afwezig is door ziekte. Dat blijkt uit cijfers van Dataloep, de databank van Onderwijs Vlaanderen. Het percentage leerlingen dat ‘meer dan dertig halve dagen’ afwezig was, nam de afgelopen tien jaar toe van 6,6 naar 9,9 procent. Het percentage leerlingen dat geen enkele dag afwezig was door ziekte, daalde van 19,5 naar 13,9 procent. Bij de tussenliggende categorieën lijkt de tendens telkens dezelfde: het percentage leerlingen met veel ziektedagen stijgt gestaag, dat met minder ziektedagen daalt.

Strenger ingrijpen

De vraag is waarom het aantal binnengebrachte ziektebriefjes zo stijgt. Volgens Manshoven ligt de oorzaak bij de Vlaamse overheid die strenger ingrijpt op ongewettigde afwezigheden. Die staan geregistreerd als B-codes, afwezigheden van minstens een halve dag, waarvoor de wettiging ontbreekt of in vraag wordt gesteld. De ‘B’ staat voor ‘begeleiding’. Ouders kunnen de schooltoelage (niet te verwarren met het kindergeld) van hun kind verliezen als dat twee jaar na elkaar telkens meer dan 29 halve dagen afwezig is.

“Het aantal ongewettigde afwezigheden is bij ons het afgelopen jaar gedaald,” zegt hij, “terwijl het aantal afwezigheden met doktersattest explosief toenam. Ouders gaan op zoek naar een dokter om die afwezigheden te wettigen.”

In zekere zin zetten scholen daar ook onrechtstreeks toe aan, klinkt het her en der. De scholen vragen soms zelf een ziektebriefje aan de leerlingen, omdat de instellingen bij te veel B-codes een negatief rapport kunnen krijgen van de inspectie. In die redenering gaat Manshoven niet mee. “We vragen om hun afwezigheden te wettigen. Dat is iets anders dan naar de dokter gaan om een vals attest te vragen.”

Over alle Brusselse scholen heen, lijken de ongewettigde afwezigheden en afwezigheden wegens ziekte trouwens minder op de communicerende vaten die ze in Imelda zijn. Zowel het aantal leerlingen met veel ziektebriefjes áls het aantal leerlingen met veel ongewettigde afwezigheden gaan de laatste jaren (licht) omhoog.

Orde op zaken

Kan er paal en perk gesteld worden aan de veelschrijvende artsen? Federaal minister van Gezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft het “afwijkende voorschrijfgedrag” van artsen alleszins in het vizier. In het Paasakkoord, een tijd terug afgeklopt, staat dat artsen die heel erg veel voorschrijven, geïdentificeerd, aangesproken en desnoods beboet zullen worden. Er komt zelfs een ‘kliklijn’, een meldpunt waar artsen kunnen worden aangegeven van wie vermoed wordt dat ze frauduleuze attesten voorschrijven.

Maar, zo laat het kabinet-Vandenbroucke weten, die nieuwe regels gelden enkel voor werknemers en niet voor scholieren. Artsen die valse doktersattesten geven, dat blijft puur een zaak voor de Orde der Artsen.

Net daar vinden de scholen geen gehoor, klaagt coördinerend directeur Bauwens. “Twee scholen, waaronder Imelda, zijn naar de Orde gestapt, zonder gevolg. Ze blijven ziektebriefjes schrijven zoals voorheen.”

Dat de Orde niet zou ingrijpen, ontkent ondervoorzitter Michel Deneyer. “Er worden wel degelijk artsen gestraft, maar de burger weet dat niet. De orde is gebonden aan beroepsgeheim, ook over de tuchtprocedure. Zelfs als de patiënten een of twee weken niet bij de arts terechtkunnen omdat die tijdelijk geschorst is, kunnen ze denken dat hij of zij gewoon met vakantie is. Bovendien kan die procedure lang aanslepen, want het duurt een tijd voor die behandeld wordt, en het beroep – bij de Orde zelf of bij Cassatie – werkt opschortend.”

Toen een BRUZZ-reporter twee weken na de RTBF-reportage bij de bewuste arts langsging, en zei dat hij zich wat moe voelde, kreeg hij snel een maand ziekte­verlof voorgeschreven. De arts vroeg wel naar zijn werk, zijn thuissituatie, zijn bloeddruk, en gaf een formulier mee voor een bloedafname. Hij kreeg dus gemakkelijk een briefje, maar – toegegeven – hij belazerde de boel zelf ook. Dat is tevens de stelling van Deneyer. “Ook de patiënt is verantwoordelijk als hij valse attesten vraagt.”

De artsen treft dus niet zomaar alle schuld. Meer zelfs: er zijn ook heel wat ziektebriefjes in omloop die via Instagram of TikTok zijn aangekocht. Volgens Deneyer is goed een jaar geleden flink gewied in het aantal accounts dat daarin handelt. Maar helemaal verdwenen zijn ze niet - een nieuw account is zo aangemaakt.

Dokter Instagram

BRUZZ nam de proef op de som en probeerde drie Instagram-accounts, waarvan één meteen toehapte. Er werd gevraagd een naam, voornaam, e-mailadres en gewenste begin- en einddatum van het ziekteverlof door te sturen, en om 10 euro over te schrijven op een Litouws rekeningnummer, met als vrije mededeling ‘dons’ (giften). Anderhalf uur later werd twee keer hetzelfde doktersattest doorgemaild, waarvan één exemplaar digitaal ondertekend.

Volgens een arts en een HR-medewerker aan wie BRUZZ het briefje toonde, is het niet van een echt exemplaar te onderscheiden. Alleen de digitale hand­tekening ziet er wat raar uit, maar dat is wel vaker zo, klinkt het.

Opvallend: het ziektebriefje komt zogezegd van ... de bewuste arts uit Sint-Gillis. Zijn adres, het Riziv- en telefoonnummer kloppen, zijn handtekening niet. Aan de BRUZZ-redactie laat hij weten hiervan op de hoogte te zijn. “Dat zijn valse attesten,” zegt hij. “Ik heb daar al verschillende keren een klacht voor ingediend bij de politie.”

Gevraagd of er attesten van andere dokters mogelijk zijn, antwoordde de Instagram-vervalser negatief. “We hebben maar één stempel,” was de reactie. Een ander Instagram-account claimde in briefjes van gelijk welke arts te kunnen voorzien. Na betaling van 15 euro op een Belgisch rekeningnummer met als mededeling ‘Parfum’ blijft BRUZZ met lege handen achter.

Hoe goed de Instagram-winkel draait, valt moeilijk te zeggen. Volgens coördinerend directeur Bauwens zijn er afnemers in verschillende scholen van zijn scholengemeenschap. Voor Pieter Buggenhout, directeur van Unesco Koekelberg, en Deborah Van Humbeeck, directeur van het GO! CLB Brussel, is het dan weer vooral iets van vorig jaar.

In elk geval nemen de scholen het zeer ernstig. “Het gaat om schriftvervalsing, wat strafbaar is,” zegt Manshoven. “Minderjarigen die zelf een attest vervalsen of aankopen op het internet, krijgen een schorsing van vijf dagen: ons eerste en laatste signaal. Meerderjarige leerlingen worden van school gestuurd. Dit schooljaar werden al drie leerlingen de school uit gezet, vorig jaar zes.”

Kunstmatig onderscheid

Valse of vervalste ziekteattesten: het kan banaal of zelfs wat sympathiek klinken, maar ze hebben wel degelijk een impact. Op de school, die voor een stuk haar autoriteit ondergraven ziet, maar ook op de ‘zieke’ leerlingen zelf. “Zij hebben
vaak al moeite met schoollopen,” zegt Bauwens. “Ze gaan niet graag meer, ze haken af ...”

Dat de scheiding tussen gewettigde en ongewettigde afwezigheid deels kunstmatig is, blijkt trouwens uit onderzoek. “Achter beide soorten afwezigheden schuilen niet zelden problemen bij jongeren,” zegt CLB-arts Charlie Verpoort. “Bovendien begint het verlies aan binding met de school vaak met ziektebriefjes. Daarom moeten we vroeg ingrijpen, voor die binding verzwakt.”

Om die reden startte het GO! CLB Brussel in twee scholen het Eazie-project op: Extra Aandacht voor Ziekgemelde leerlingen. “We gaan in dialoog met de leerling, ouders en de huisarts, om te zien wat de mogelijkheden zijn. Valste doktersattesten, aangekocht via Instagram, of artsen die heel lichtzinnig ziektebriefjes uitschrijven, helpen de zaak natuurlijk niet vooruit. Ze maken het de scholen heel moeilijk,” zegt Verpoort. “En net die artsen werken vaak minder goed mee.”