Exit CD&V dwingt partijen tot grondwettelijke goocheltrucs om regering te vormen

Door de exit van CD&V en de veto’s tegen Team Fouad Ahidar en de N-VA gaat een herschikte Brusselse regering vandaag over de tongen om de minderheid aan Nederlandstalige kant te omzeilen. De Brusselwet biedt de nodige handvaten, maar er schuilen ook heel wat addertjes onder het gras.

Voor Benjamin Dalle (CD&V) is het een uitgemaakte zaak. Hij stapt niet in een Brusselse regering met de zes partijen die sinds vorige week over een begroting onderhandelen: MR, PS, Les Engagés, Groen, Open VLD en Vooruit.

CD&V wil haar karretje niet later vasthaken aan die zes partijen als ze bij de huidige onderhandelingen aan de zijlijn moet blijven. “Ik heb van bij de start van die onderhandelingen gezegd dat ik geen postje ga opnemen in de regering als ik niet kan mee onderhandelen over de inhoud”, herhaalt Dalle zijn mantra aan onze redactie.

“Toen de zes partijen aan hun gesprekken begonnen, zouden ze zich nog enkele dagen buigen over mogelijke deelname van CD&V”, gaat hij verder. “Begin deze week kwam dan de boodschap dat ze met zes blijven onderhandelen. Daarom heb ik intussen mijn conclusies getrokken. Ze zijn nu vertrokken met zes en als ze een akkoord vinden, zal CD&V op geen enkele manier deel uitmaken van de nieuwe regering.”

Met de exit van Dalle sluit ook de deur voor wat op papier de meest voor de hand liggende coalitie aan Nederlandstalige kant is. Groen, Open VLD en Vooruit blijven immers steken op acht van de zeventien zitjes in de Nederlandse taalgroep. De ene zetel van de christendemocraten zou voldoende zijn om een nieuwe Brusselse regering op de been te brengen.

Goocheltruc

Toch betekent het uitblijven van een meerderheid aan Nederlandstalige kant niet dat de begrotingsonderhandelingen met de zes partijen niet kunnen uitmonden in een nieuwe regeringsploeg.

Achter de schermen doet al langer een scenario de ronde waarin de huidige regering in lopende zaken flink door elkaar geschud wordt. Sinds de exit van CD&V enerzijds en de onwankelbare veto’s tegen Team Fouad Ahidar en de N-VA anderzijds wint die piste ook aan kracht.

Dat zit zo. Via artikel 36 uit de Brusselwet kan de Franstalige meerderheid van MR, PS en Les Engagés de huidige coalitie van PS, Ecolo en Défi vervangen. Rudi Vervoort (PS) staat dan zijn minister-presidentschap af aan David Leisterh (MR), de PS neemt bijvoorbeeld de ministerpost van Défi en behoudt een staatssecretaris, en Les Engagés lost Ecolo af. De Franstalige liberalen krijgen de overblijvende staatssecretarispost van Ecolo.

Voor zo'n goocheltruc bestaan wel degelijk de nodige handvaten in de Brusselwet, al spreken grondwetspecialisten die BRUZZ raadpleegde van “oneigenlijk gebruik”. De vervangingen zouden via een constructieve motie van wantrouwen in gang gezet kunnen worden door de Franstalige meerderheid van MR, PS en Les Engagés.

Ondertussen kan aan Nederlandstalige kant de huidige constellatie met Groen, Open VLD en Vooruit netjes blijven zitten, ook al beschikken die partijen sinds de verkiezingen niet langer over een meerderheid.

De herschikte regering zou vervolgens het vertrouwen van het Brussels parlement kunnen vragen en van start gaan met volheid van bevoegdheden, en dus ook met haar meerjarenbegroting onder de arm als de lopende onderhandelingen slagen.

Sven Gatz

Meerdere bronnen geven aan dat de piste dezer dagen onder de loep genomen wordt op partijhoofdkwartieren. Aan Franstalige kant lijken er weinig bezwaren te bestaan, aan Nederlandstalige kant is het natuurlijk een ander paar mouwen.

Zeker voor Open VLD ligt zo’n sluipweg gevoelig. Kandidaat-partijvoorzitter Frédéric De Gucht heeft er steeds een punt van gemaakt dat zijn partij niet in een minderheidsverhaal stapt. Tegelijkertijd zal de druk bijzonder groot zijn om toe te happen als er een akkoord is over een meerjarenbegroting en een nieuwe regering aan de horizon gloort, zeker omdat de alternatieven uitgeput zijn.

Bij de Vlaamse liberalen speelt ook een personeelsprobleem mee. Het is bekend dat huidig minister Sven Gatz geen ministerpost meer ambieert. Maar als de piste van artikel 36 geactiveerd wordt, moet hij in de regering blijven zetelen, zegt grondwetspecialist Guillaume Delvaux. Er is in dat geval ook geen herverdeling van de bevoegdheden mogelijk.

Artikel 35

Als Gatz alsnog wil vertrekken, moet artikel 35 van de Brusselwet gevolgd worden. Die schrijft voor dat de regeringsleden via een meerderheid in elke taalgroep voorgedragen en gestemd worden.

Daarvoor is dus wel weer een dubbele meerderheid nodig en moeten Groen, Vooruit en Open VLD rekenen op een extra handtekening – van Fouad Ahidar (TFA) bijvoorbeeld – om de Nederlandstalige regeringsleden aan te duiden.

Het is volgens grondwetspecialisten een properder werkwijze dan artikel 36, zeker omdat dat laatste artikel over de werking en niet de installatie van de regering gaat. “Bovendien omzeil je via artikel 36 de dubbele meerderheid. Dat is eigenlijk valsspelen. Via artikel 35 is die dubbele meerderheid wel nodig, of toch gewoon om de regering in het zadel te hijsen”, aldus Delvaux.

'Institutionele atoombom'

De vraag is welke alternatieven vandaag nog resten voor zulke avonturen. Een terugkeer van CD&V lijkt na de verklaringen van Dalle onwaarschijnlijk, al spreken onderhandelaars wel van een mogelijk momentum in de gesprekken waarop hij alsnog zou kunnen aansluiten.

“Volgens mij overschat hij de huidige onderhandelingsdynamiek. Er zijn nog geen akkoorden gesloten”, zegt een onderhandelaar. “Als we hem een kadernota kunnen aanbieden, zou hij misschien nog op de trein kunnen springen", klinkt het bij een andere betrokkene.

Die kans lijkt hoe dan ook klein. Tegelijkertijd verzetten de liberalen zich tegen elke associatie met Team Fouad Ahidar om aan Nederlandstalige kant de ontbrekende stemmen te leveren om een nieuwe regering te installeren. Dat de N-VA die nodige handtekening zou willen aanbieden, is al helemaal ondenkbaar.

De krabbel van ex-Vlaams Belanger en huidig onafhankelijke Sonja Hoylaerts is voor Groen en Open VLD dan weer geen optie. Op die manier lijkt juridisch kunst-en-vliegwerk de enige overblijvende keuze als de zes partijen straks via een begrotingsakkoord op een zucht van een regering staan, zonder Nederlandstalige meerderheid.

“Deze sluipweg zou een institutionele atoombom zijn om in de toekomst regeringen zonder Nederlandstalige meerderheid te maken”, reageert grondwetspecialist Quinten Jacobs bij BRUZZ.

Volgens Jacobs zet de piste via artikel 36 ook de institutionele evenwichten van het land op losse schroeven. "Ik verwacht dan een open juridische en communautaire oorlog, waarbij niet alleen de Brusselse, maar ook de federale regering alle registers zal opentrekken en de grenzen van ons model zal opzoeken. Zo’n conflict is totaal onwenselijk. Ik zou daarom iedereen aanraden om rustig te blijven en zich te houden aan de basisbeginselen van ons systeem.”