Het Stocletpaleis openstellen voor iedereen. Kan Persoons wat Smet niet lukte?

Al meer dan twintig jaar weigert de familie Stoclet om het gebouw in Sint-Pieters-Woluwe open te stellen voor het publiek. Hun goed recht, want de woning is in privéhanden. Tegelijk is de art nouveauparel sinds 2009 UNESCO-werelderfgoed en ontving de familie voor honderdduizenden euro’s aan subsidies. “Dit erfgoed is er voor iedereen,” redeneert bevoegd staatssecretaris Ans Persoons (Vooruit.brussels) en dus wil ze de woning openstellen door een ordonnantie te laten goedkeuren in het Brussels parlement. Maar kan dat zomaar? En wat betekent dit voor de dialoog tussen de familie Stoclet en het gewest?

Het Stocletpaleis in Sint-Pieters-Woluwe is een art nouveauparel die zijn gelijke niet kent in de wereld. Het gesamtkunstwerk uit 1911 kwam er in opdracht van zakenman Adolphe Stoclet en vormt een hoogtepunt in het oeuvre van de Weense architect Josef Hoffman.

Sinds de dood van schoondochter Annie Stoclet, in 2002, staat het gebouw aan de Tervurenlaan leeg. De nabestaanden zien nauwlettend toe op het onderhoud van het gebouw. Maar een opening van het huis voor het grote publiek zien de Stoclets echter niet zitten. (Lees verder onder de afbeelding)

Brussels staatssecretaris voor Erfgoed Ans Persoons (Vooruit.brussels) wil de familie nu via een ordonnantie verplichten om het paleis minstens tien keer per jaar open te stellen voor het publiek. Dat maakte ze deze week bekend.

Maar kan dat zomaar? “Juridisch bestaat er geen grond om iemands privéwoning publiek toegankelijk te maken,” legt Marie-Sophie de Clippele van de UCLouvain Saint-Louis uit. Zij is gespecialiseerd in erfgoedrecht. “Net daarom wil Ans Persoons er een wettelijk kader voor scheppen.”

“De vraag is nu vooral of die ordonnantie de toets door de Raad van State zou doorstaan,” voegt de Clippele daar aan toe. “Artikels 15 en 17 van de grondwet beschermen immers de privacy en het eigendomsrecht.” Het valt af te wachten welk advies de Raad van State geeft over het voorontwerp van ordonnantie.

Financiële hefbomen

“In Frankrijk is men bijvoorbeeld heel streng. Daar kan je geen toegang afdwingen,” weet de Clippele. “Wel kan een overheid een eigenaar ertoe aansporen door bijvoorbeeld subsidies te koppelen aan een verplicht toegankelijk maken van het gebouw.”

Ook Brussel kent zo een regeling. De Clippele: “Maar dan moet er gekeken worden hoeveel subsidies het Stocletpaleis in de voorbije vijf jaar heeft gekregen.” Bedroegen die meer dan 500.000 euro, dan zou de regering de familie kunnen verplichten om het gebouw open te stellen voor het publiek. Dat is echter niet het geval.

Een andere mogelijke hefboom is fiscaal. “Als het gebouw met erfgoedwaarde in privéhanden is en niet verhuurd wordt, dan komt de eigenaar in aanmerking voor een verminderde onroerende voorheffing,” legt de Clippele uit. In ruil daarvoor moet die de woning dan openstellen voor het publiek tijdens de twee dagen durende Open Monumentendagen. De eigenaar kan een aanvraag indienen voor deze fiscale gunstmaatregel.

Voorlopig valt de naamloze venootschap die het Stocletpaleis beheert niet onder zo’n regel, en het ziet er niet naar uit dat dit snel zal veranderen. Tenzij de ordonnantie van Ans Persoons de naamloze vennootschap hiertoe verplicht.

Het initiatief doet de indruk ontstaan dat de familie Stoclet niet bereid is om mee te werken in het dossier. Niet helemaal juist, volgens Paul Dujardin. De commissaris-generaal voor het art nouveaujaar is naar eigen zeggen al 25 jaar bezig om het stocletpaleis open te krijgen. Hij kent de familie Stoclet goed en weet dat er de laatste jaren een toenadering is geweest tussen de familie en het Brussels gewest. “We waren op de goede weg. Pascal Smet had een goede dialoog met de familie.”

Gelekte mail zet kwaad bloed

Zo goed dat de Stoclets toelieten dat onderzoekers van de ULB een 3D-model maken van het interieur van de woning. Die zou normaal deel uitmaken van de Hoffmann-tentoonstelling die sinds deze week loopt in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis (KMKG). Maar recent kwam er een kink in de kabel. Een e-mail waarin een ULB-medewerker aangaf niet te begrijpen waarom de familie het Stoclet-paleis niet wil openstellen, zette kwaad bloed.

Daarop kreeg Urban brussels een dagvaardiging in de bus. De naamloze vennootschap achter het Stoclet-paleis wilde niet langer dat de videoreconstructie van het interieur getoond werd op de Hoffmann-tentoonstelling. De Stoclets vinden het een inbreuk op hun eigendomsrecht en privéleven.

Daarmee lijkt de relatie tussen de familie en het gewest opnieuw bekoeld te zijn. De dagvaarding is op het kabinet Persoons slecht verteerd. Het is niet ondenkbaar dat Persoons’ ontwerpordonnantie een reactie is op de houding van de familie.

Toch is een dialoog de snelste weg naar resultaat, volgens Dujardin. “Onderzoekers van de ULB zijn vragende partij om met de familie te overleggen.” De oplossing ligt voor de gewezen Bozar-directeur in het midden. “Ik heb begrip voor het standpunt van de familie, tenslotte blijft het een privéwoning. Maar het is een privé-woning met een publieke relevantie.

Dujardin betreurt dan ook dat de dialoog zo langzaam verloopt. “Zonder publieke functie is dat gebouw dood en heeft het geen ziel meer. Het huis zal alleen maar leven dankzij lezingen en concerten. Er is een morele plicht om het gebouw open te stellen, want het is uniek werelderfgoed. Geen enkel huis van Hoffmann bezit nog de originele inboedel.”