Brasserie Atlas voor het laatst te bezoeken

Art deco

Brouwerij Atlas doet misschien niet meteen een belletje rinkelen. Voor veel Anderlechtenaars typeert het beeld de oversteek van Kuregem naar Sint-Guido. De brouwerij werd in 1913 gebouwd onder de naam Brasserie de Saint-Guidon, patroonheilige van Anderlecht en begon als een typische Brusselse geuzebrouwerij, weliswaar op stoomkracht. Dankzij de opkomst van de industrialisering breidde de brouwerij uit naar pils. In de jaren twintig fuseerde ze met Brasserie du Petit Moulin. In de tussentijd werd heel wat bijgebouwd, waaronder de iconische brouwerstoren, paardenstallen, een atelier en een pakhuis. In de brouwerstoren worden maar liefst zestien biervaten ondergebracht over verschillende verdiepingen. De nieuwe constellatie met Brasserie du Petit Moulin wordt Brasserie Atlas gedoopt. De mythische drager Atlas houdt hier niet het hemelgewelf op zijn schouders, wel de bieren Prisma Pils, Export en Mill’s Stout.

Tijdens het interbellum floreert de brouwerij en neemt de hele driehoek Naaldstraat, Vrij-Onderzoekstraat en Scheutveldstraat in. Na de Tweede Wereldoorlog komt Brasserie Atlas in handen van brouwerij Haacht. Atlas Pils en Mill’s Stout worden verder gebrouwen in Haacht, de immense panden in Anderlecht doen vanaf dan alleen nog dienst als opslagplaats. Decennialang blijven de bijgebouwen onbewoond, tot de Emmaus-gemeenschap ‘La Poudrière’ eind jaren tachtig eigenaar wordt van de brouwerij. De gemeenschap zamelt afgedankte spullen in en verkoopt ze tot op vandaag onder meer in een pand nabij de Studio’s van het Kaai­theater.

De oude paardenstallen en het bovengelegen woongedeelte worden opnieuw in gebruik genomen. De brouwerijtoren doet ook nu dienst als opslagplaats. De brouwinfrastructuur aanwezig in het pand werd gaandeweg gesloopt, gestolen en verdween. Ook de bierkuipen zijn uit de toren gehaald. Wat rest zijn imposante leegtes, die je tot twee verdiepingen lager laten kijken. Ook vandaag vallen in de eerste plaats de gebroken glaspartijen op in de prachtige art-decogevel, als je van ver de brouwerstoren spot.

Ten tijde van de Emmaus-­gemeenschap kon je er als passant zo binnenwandelen, in de zeven verdiepingen tellende brouwers­toren. De graffiti op de bovenste etages en achteloos achtergelaten spullen waren de stille getuigen. Ook Jonas en Antoine lopen op een dag de brouwerij voorbij, op zoek naar een atelierruimte, toevallig op de dag dat de voormalige eigenaar van La Poudrière de nieuwe eigenaar van de brouwerij ontvangt. Twee jaar later hebben beide passanten een schare van een vijftiental jonge creatievelingen rond zich verzameld, die dankbaar gebruikmaken van de immense atelierruimte en inspirerende omgeving om er te creëren. Voorheen waren er al filmvertoningen en concerten, losjes georganiseerd door enkele bewoners of in naam van het collectief En Silence. Sinds vorige week is er het vervolg: de expo met de poëtische naam La poursuite des choses évidentes.

Beschermd

Alle werken, gemaakt door de gebruikers van het atelier, hebben een directe link met de brouwerijtoren. Antoine installeerde op het dak een staaldraadconstructie, die verticaal door het pand snijdt tot in de kelders. Hij wacht tevergeefs op een bliksemschicht. Clara van der Belen bouwt in de kelders het hele gebouw na in beton, inclusief kapotte ruitjes gerecupereerd van de echte kapotte ruiten.

Nicolas Bourthoumieux hangt de tl-lampen op de benedenverdieping drie meter lager, zelden was tl-licht zo betoverend. Verder te ontdekken in de toren: brieven aan een vader die nooit geschreven zullen worden, een pilaar van honderden kilo’s die lijkt te zweven tegen de bestaande pilaren, een klankinstallatie die een decenniaoude bierkuip laat trillen.

Afgesloten wordt in een geïmproviseerde bar, inclusief een houten tafel gemaakt uit afvalhout afkomstig uit de brouwerstoren. Alles met respect voor het gebouw en verrassend genoeg werd er niets gedaan met de leegtes die de bierkuipen achterlieten, “die zijn al sprekend genoeg op zich”. Reservatie gebeurt onconventioneel via een Doodle Agenda. Per sessie zijn slechts acht personen toegelaten omwille van de veiligheid. Twee van de kunstenaars nemen je mee door de expo, die nog loopt tot 11 november.

De art-decobrouwerstoren en andere delen van het pakhuis zijn sinds 2001 beschermd. Anno 2012 verscheen in BRUZZ al een artikel over mogelijke toekomstplannen, toen getrokken door de Frans-­Amerikaanse acteur Christophe Lambert. Er was sprake van lofts, woningen en ateliers voor kunstenaars. De werken zouden in 2013 aanvatten en de eerste bewoners zouden in 2015 hun intrek nemen. Gaëtan Van Goidsenhoven, eerste schepen van Anderlecht en verantwoordelijk voor stedenbouw bevestigt dat er enkele jaren geleden een bouwaanvraag werd ingediend voor bewoning en ateliers. De Directie Monumenten en Landschappen leverde toen een bouwvergunning af die naar de mogelijkheden van de toenmalige promotor financieel niet realiseerbaar was.

“Voor de renaissance van de wijk rond het Biestebroekdok is het van groot belang dat de site van Brasserie Atlas snel kan worden aangepakt. De buurt rond het kanaal is volop in ontwikkeling en andere projecten in de buurt vorderen snel. Het zou dan ook zonde zijn indien Brasserie Atlas un point noir zou worden en het, door te lange leegstand, niet meer gerenoveerd zou kunnen worden,” zegt Van Goidsenhoven. De schepen staat erop het overleg tussen de verschillende betrokken partijen te bevorderen, zodat samen naar een oplossing kan worden gezocht, waarbij de site met respect voor het industriële erfgoed toch kan worden ontwikkeld. “We moeten het scenario van enkele jaren geleden vermijden en de site snel in ere herstellen.”

Huidig projectontwikkelaar B&R Development werkt volop aan de bouwaanvraag. Of de iconische leegtes in de brouwerstoren nog een plaats zullen krijgen in het nieuwe verhaal blijft afwachten. Vooralsnog houdt een van de kunstinstallaties de duiven buiten, een lichtbron binnenin verwelkomt de muggen.

‘La poursuite des choses évidentes’, nog tot 11/11 te bezichtigen in Brasserie Atlas, Vrij-Onderzoekstraat 15, 1070 Anderlecht.
Op woensdag, zaterdag en zondag om 14u en om 17u.
Reservatie verplicht via www.en-silence.be