© Photo News
| Studenten tijdens een studentenfeest.
Studentenverenigingen krijgen het de laatste tijd stevig te verduren. Een aantal trieste gebeurtenissen – met de dood van student Sanda Dia na een doop als ultiem dieptepunt – besmeurden hun imago. Een masterproef van drie VUB-studenten bracht de ontsporingen van de afgelopen jaren weer naar de voorgrond. Alle partijen, van studenten tot rectoren, stellen nu hun hoop op een gloednieuw doopcharter.
Op het overlijden (vanwege een studentendoop) van de Leuvense student Sanda Dia volgde een golf van verontwaardiging, talloze getuigenissen over presidiumleden die over de schreef gingen en uiteindelijk ook een nieuw, algemeen doopkader in Vlaanderen.
Maar ook in Brussel verkeren studentenverenigingen in woelig water. Vorig jaar moest de ULB ingrijpen nadat studenten naakt seksposities moesten innemen tijdens een doop, en deze week kwamen er opnieuw getuigenissen van seksueel grensoverschrijdend gedrag naar boven.
"Het is geen gemakkelijke periode geweest voor studentenverenigingen," zegt Joyce Verbrugghe, voorzitter van het Brussels StudentenGenootschap (BSG). "We zien de ledenaantallen dalen. Die trend was al ingezet voor Sanda Dia maar zet zich nog altijd voort," vertelt ze.
"Vroeger hadden studentenverenigingen veel meer een monopolie op bepaalde zaken zoals sociaal contact. Nu zijn er zoveel opties dat verenigingen hun maatschappelijk nut verliezen. Het is onze taak om na te denken over wat we doen en waarom we het nog doen."
© Photonews
| Een wake voor de overleden student Sanda Dia in Leuven, september 2020.
Aan de VUB lijken studentenverenigingen te beseffen dat het tijd is om bepaalde tradities uit te zwaaien. Afgelopen zomer keurde de studentenraad van de universiteit een nieuw, aangepast doopcharter goed dat studenten meer veiligheid en bescherming moet bieden tijdens hun doop.
"Ik ga niet ontkennen dat de incidenten uit het verleden een katalysator zijn geweest om kritisch naar onze eigen praktijken te kijken en die ook in vraag te stellen," zegt Sofie De Smet, hoofd van de afdeling studententaken aan de VUB en het nieuwe gezicht van You Are Not Alone (YANA), het VUB-beleidsplan rond grensoverschrijdend gedrag.
"Met die insteek hebben we een aantal debatten rond folklore georganiseerd. Daarin werden bepaalde activiteiten en rituelen uitgebreid besproken en in vraag gesteld. Heel veel wijzigingen die uiteindelijk zijn doorgevoerd, kwamen er op initiatief van de verenigingen zelf," zegt De Smet.
Het nieuwe doopkader maakt onder meer komaf met verplichte alcoholconsumptie en de schachtenverkoop. Die werd vorig jaar al afgevoerd in Leuven en Antwerpen, en nu is dus ook Brussel aan de beurt. "Er waren sowieso nog maar weinig verenigingen die die traditie echt in stand hielden," zegt Verbrugghe. "Tijdens de gesprekken werd duidelijk dat niemand nog echt de meerwaarde van die verkopen inzag, en dus hebben we ze afgeschaft."
Het vernieuwde doopcharter van de VUB is gebaseerd op het Vlaamse exemplaar, maar is volgens De Smet concreter.
"Op bepaalde vlakken was het Vlaamse doopkader voor ons te algemeen, daarom hebben wij ervoor gekozen om bepaalde zaken heel expliciet te benoemen," legt ze uit. "Activiteiten die zuiver op alcohol gebaseerd zijn – denk aan de bierkoning – zijn alleen nog toegestaan met alcoholarm bier, en schachtenactiviteiten mogen ook nooit gericht zijn op het dronken voeren van studenten."
"Voordien waren er ook al afspraken binnen de verenigingen onderling, maar corona heeft ons geleerd dat de mondelinge overdracht daarvan niet altijd even goed verliep," zegt Verbrugghe. "Er was nood aan een charter dat iedereen als leidraad kon gebruiken. De VUB staat ook bekend om een aantal specifieke folklore en tradities, en daar moest het charter rekening mee houden."
© Saskia Vanderstichele
| Studenten tijdens een studentenfeest.
Sinds vorig academiejaar moeten er ook vertrouwenspersonen aanwezig op de studentendopen. "Die moeten ervoor zorgen dat studenten altijd ergens heen kunnen als ze zich ergens niet comfortabel bij voelen," zegt De Smet. "En ze moeten altijd nuchter zijn," vult Verbrugghe aan.
Afgelopen zomer deden VUB-masterstudenten Anna Lauwereys, Fien Macken en Kaat Willems onderzoek naar seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens studentendopen. Een daarvan liet zich zelf ook dopen. "Tijdens die doop is er zeker niets grensoverschrijdend gebeurd, maar de groepsdruk was wel duidelijk aanwezig," vertelt Macken.
"Het is dubbel. Enerzijds werd er voor de aanvang van de doop inderdaad kenbaar gemaakt dat er een vertrouwenspersoon aanwezig was, en tijdens ons onderzoek hebben we ook van verschillende mensen vernomen dat die positie nuttig is. Anderzijds hebben er tijdens die doop verschillende meisjes onderling aangegeven dat ze er genoeg van hadden, maar heeft niemand de vertrouwenspersoon aangesproken."
‘De grondslag van alle problemen is de hiërarchie binnen studentenverenigingen: schacht versus presidium’
De studenten vragen zich ook af in welke mate iemand vertrouwenspersoon kan zijn, als die zelf deel uitmaakt van de studentenvereniging. "Hoewel ze niks met de doop te maken mogen hebben, zijn ze wel nog altijd lid. De vraag is dus of studenten naar hen durven stappen als er echt iets gebeurt en er bijvoorbeeld een vriend van die vertrouwenspersoon bij betrokken is," gaat Fien verder.
"Ik begrijp die bezorgdheid, maar we proberen dat op te lossen met de gatenkaasmethode," legt Verbrugghe uit. "Op een doop zijn er altijd minstens twee vertrouwenspersonen aanwezig, liefst een man en een vrouw. Die mensen worden ook opgeleid voor die positie. Daarnaast is er nog een centrale vertrouwenspersoon bij BSG en is er een officieel meldpunt."
Een ander pijnpunt is volgens Macken dat een vertrouwenspersoon veronderstelt dat studenten altijd in staat zijn om hun grenzen aan te geven.
"Tijdens ons onderzoek gaven schachten aan dat hun grens op bepaalde momenten overschreden werd, maar dat ze dat op het moment zelf niet zagen of niet wilden zien," zegt Fien. "Het is voor ons duidelijk dat veel studenten het moeilijk vinden om hun grenzen aan te geven. Als ze dat dan toch doen, werden ze vaak nog harder aangepakt met een zwaardere doop en extra opdrachten."
© PhotoNews
| Studenten tijdens een jaarlijks studentenfeest (archiefbeeld).
"De grondslag van alle problemen is de hiërarchie binnen studentenverenigingen: schacht versus presidium," gaat Fien verder. "Daarmee gaan verschillende mechanismen gepaard die verenigingen kwetsbaar maken voor grensoverschrijdend gedrag."
Verenigingen lijken zich daarvan bewust, want het thema komt uitgebreid aan bod in het nieuwe charter. Pesten, verbaal en fysiek geweld, racisme of eender welke vorm van discriminatie wordt veroordeeld. Niet alleen in de vorm van woorden, maar ook wat beelden, handelingen of online communicatie betreft.
"Naast het doopkader is er ook een algemeen beleid rond de preventie en aanpak van grensoverschrijdend gedrag," zegt Sofie De Smet. "Daarin zit ook een reeks initiatieven die zich toespitsen op de studentenfolklore."
‘Onze studentenverenigingen beseffen dat een duurzame toekomst gepaard gaat met de voorwaarde dat activiteiten op een veilige manier georganiseerd worden’
"Vertrouwenspersonen krijgen ook een speciale training waarin er aandacht wordt besteed aan het gegeven van bijvoorbeeld de machtsposities of de hiërarchische structuur binnen verenigingen," legt De Smet uit. "Welke risico’s zijn er? Hoe kan je die snel detecteren en voorkomen? Hoe verwijs je iemand door? De bedoeling is om op die manier alles goed te kunnen stroomlijnen, zodat er op elke melding van grensoverschrijdend gedrag een correcte reactie volgt."
(Leden van) studentenverenigingen die toch de kantjes ervan aflopen, zullen daar in de toekomst minder snel mee wegkomen en riskeren sancties. Maar het charter is ook een manier om verenigingen in staat te stellen om leden die hun boekje te buiten gaan, uit te sluiten.
Maar zal die sanctionering de zwijgcultuur binnen studentenverenigingen niet nog meer in stand houden? "Dat is een beetje koffiedik kijken," zegt De Smet. "Maar persoonlijk denk ik van niet. Onze studentenverenigingen beseffen dat een duurzame toekomst gepaard gaat met de voorwaarde dat activiteiten op een veilige manier georganiseerd worden."
"We moeten uitgebreid rapporteren," zegt Verbrugghe. "Niet alleen over ernstige incidenten, maar ook als er bijvoorbeeld geen oordopjes aanwezig waren op een activiteit of als de vertrouwenspersoon te laat was."
"In het charter staat duidelijk vermeld hoe het systeem werkt, wie er controleert en wie er sancties oplegt. Afhankelijk van de graad van de overtreding worden er verschillende personen bij betrokken en sancties uitgedeeld. Bij zware overtredingen moet er bijvoorbeeld met de vicerector gecommuniceerd worden," aldus Verbrugghe.
"Het doopkader staat niet in steen gebeiteld," benadrukken zowel Joyce Verbrugghe als Sofie De Smet. Na afloop van deze doopperiode, volgt er een eerste evaluatie.
"Iedereen die feedback heeft – studenten, leden van studentenverenigingen, alumni, toevallige passanten – mogen die inzenden en met die feedback gaan we opnieuw aan de slag," zegt De Smet. "Als we merken dat er pijnpunten zijn of er bepaalde dingen beter op een andere manier organiseren, dan zullen we daaraan werken."
