Corijn: 'Agressie tegenover hulpdiensten uiting van grotere spanningen in samenleving'

Vuurpijlen afschieten op brandweerpersoneel, de politie aanvallen tijdens het WK voetbal: waar komt dat geweld vandaan? En waarom hebben specifiek gezagsdragers ermee te kampen? Stadsonderzoeker Eric Corijn ontleedt het fenomeen. "Hulpdiensten staan symbool voor het in stand houden van de gevestigde orde, dezelfde orde die voor armoede en werkloosheid zorgt."

"Voor alle duidelijkheid: het geweld tegen hulpdiensten choqueert ons allemaal, mij ook. Het is totaal zinloos en destructief. Het levert niks op", zegt Eric Corijn bij aanvang van het gesprek met BRUZZ. "Maar als stadsonderzoeker en wetenschapper zie ik wel een aantal tendenzen samenkomen, die mogelijk een verklaring kunnen bieden. En nogmaals: iets uitleggen is niet gelijk aan iets goedkeuren."

1. Onvrede

Wat is de (symbolische) betekenis van wagens laten uitbranden en horizontaal vuurpijlen afsteken richting brandweermannen? Het antwoord op die vraag houdt Corijn al geruime tijd bezig. Want het gaat niet alleen over oudejaarsavond, maar ook bijvoorbeeld over het geweld tijdens het WK voetbal. “Ik zie in die gedragingen vooral een reactie op de gevestigde lichamen, op wat als 'overheden' worden beschouwd. Voor jongeren lijkt dit een puberale manier om zich te verzetten tegen de openbare orde.”

De vraag die dan gesteld moet worden is volgens Corijn: waar komt dat wantrouwen vandaan?

Door gebrek aan onderzoek valt men volgens de stadsonderzoeker te snel terug op stereotiepe verklaringen. “In een dominant, rechts klimaat wordt dit vaak vereenzelvigd met de afkomst en de etniciteit van jongeren. Maar dat houdt weinig steek”, zegt hij. “Beter is te kijken naar de ruime omgeving. In die zin vind ik het veelzeggend dat niet alleen in Brussel, maar ook in Madrid, Rotterdam en Berlijn oudejaarsnacht woelig verliep." In dat opzicht spreekt Corijn eerder over een stedelijk dan over een landelijk fenomeen.

En dat mag niet geheel verbazen: in grootsteden staat, volgens Corijn, het samenleven onder grote spanning. “Een derde van de Brusselaars leeft in armoede, bijna de helft van de jongeren kampt met werkloosheid", zegt hij. "Natuurlijk geven armoede en sociale uitsluiting geen toelating voor buitensporige gedragingen. Maar het zorgt mogelijk wel voor een scheefgelopen socialisatie en integratie, en dat kan er dan weer voor zorgen dat iemand of een groep de algemene gedragsregels niet aanvaardt", aldus Corijn.

Combineer dat gevoel van sociale uitsluiting met een crisis in het onderwijs, een crisis in de arbeidsmarkt en Brusselse instituties (opgesplitst in Nederlandstalig en Franstalig) die niet aangepast zijn aan de complexe realiteit op straat en dan mag het niet verbazen dat hulpdiensten met geweld geconfronteerd worden: die worden immers aanzien als overheden, en bijgevolg gewantrouwd.

Corijn herinnert zich nog oudejaarsavonden van vroeger zonder tumult. De omslag naar geweld zag hij naar eigen zeggen samen met de neoliberale samenleving het podium betreden.

2. Vrij verkoop van vuurwerk

Om vuurwerk te kunnen afschieten, al dan niet met kwade intenties, moet in de eerste plaats vuurwerk voorhanden zijn. En ook dat verschilt met vroeger, herinnert Corijn zich. “Toen ik jong was, was vuurwerk iets van de overheid: het vond alleen plaats in beveiligde omstandigheden. Wij hadden hoogstens wat kleine klappers. Vandaag kan iedereen knalwerk kopen, zowel in de vele vuurwerkwinkels als online."

Dat er aan die vrijheid ook risico’s verbonden zijn, is volgens de stadsonderzoeker logisch. “Dat er in een ontregelde vrije markt grensoverschrijdend gedrag ontstaat, ligt niet alleen aan de gebruikers, maar ook aan zij die niet bereid zijn verantwoordelijkheid op te nemen voor de onbedoelde gevolgen”, zegt hij. “Het is zoals het recht op wapendracht in de VS: vrije toegang tot vuurwapens zorgt, niet geheel onvoorspelbaar, voor ongelukken en drama's."

3. Laattijdig ingrijpen Brusselse overheid

Wat ook meespeelt in het geweld: een gebrek aan systematische aanpak van de bevoegde overheden, aldus de hoogleraar. “Men begint drie dagen voor de eindejaarsfeesten over vuurwerk te spreken en dan worden er plots verbodsregels opgelegd. Terwijl jongeren al weken vooraf bezig zijn zich op dat vuurwerk te verheugen, online te bestellen... Dan, als een bompa, wijzen op de gevaren, heeft geen enkele zin. Vergelijk het met skaters verbieden om van trappen af te skaten omdat dat gevaarlijk is, zonder voor alternatieven te zorgen of het debat aan te gaan. Dat werkt niet.”

Mogelijke oplossing: gereguleerd feesten

En dus ligt voor Corijn daarin (deels) de oplossing: in het aanbieden van een alternatief. Een perspectief. Zelf denkt hij vooral aan "samen feesten".

"Stel: we organiseren meermaals per jaar wijkfeesten waar jongeren in normale tijden met familie en buren met elkaar kunnen vieren. Volgens mij krijg je op den duur dan meer normale festiviteiten. We moeten feest opnieuw onderdeel maken van ons dagelijkse leven en er een cultureel gegeven van maken”, aldus de professor. “Waarom zijn er geen baldadigheden op autoloze zondag? Dan rijden er ook ziekenwagens rond, maar die laat men gewoon met rust. Ik vermoed dat beleidsmakers dit jaar opnieuw dezelfde fout zullen maken, door te wachten tot 20 december, om dan pas bezig te zijn met oudejaarsnacht en vuurwerk. Maar gewoonten verander je niet door enkele dagen op voorhand een gedragsregel in te voeren.”