BIG CITY. Zijn er in Brussel nog atoomschuilkelders uit de Koude Oorlog?

Restanten uit de Koude Oorlog hebben iets geheimzinnigs, maar ze illustreren tegelijkertijd ook de dreiging die ooit als een donkere wolk boven de samenleving hing. Ook in de Brusselse ondergrond zijn er nog overblijfselen te vinden.

Niet dat de gehele bevolking aan een kernramp had kunnen ontsnappen. Het zal u misschien niet verbazen waar de grootste, bekende schuilplaats ligt ... Om zowel de koninklijke familie als de regeringsleiders veilig te stellen, was het Warandepark de uitgelezen locatie. Onder het park is een doolhof aangelegd van gangen die leiden naar verschillende kamers en deuren, die uitgeven op het Koninklijk Paleis, de Wetstraat, de Kamer en de Senaat.

Oorspronkelijk werd deze ondergrondse schuilplaats aangelegd voor de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog. Alleen kon de schuilplaats toen de oorlog uitbrak nog geen dag verborgen blijven. Duitse spionnen hadden de plek snel ontdekt. Toen de Duitsers in 1940 Brussel binnenvielen, palmden ze de bunker meteen in. Hij deed dienst als commandocentrum voor SS-medewerkers.

Ook de Engelsen gebruikten de ondergrondse ruimtes even, tijdens de bevrijding. Na de oorlog werd het ondergrondse netwerk verstevigd, toen omdat door de Koude Oorlog de dreiging voor kernaanvallen opkwam. Er kwamen extra lagen beton, zodat de regeringsleiders en de koninklijke familie zouden kunnen ontsnappen aan een potentiële aanslag met kernwapens. Maar in het verdere verloop van de Koude Oorlog bleek de bunker niet meer bestand tegen de nieuwe soort wapens en werd de schuilplaats onbruikbaar.

Maar er zit nog meer onder de grond. Tijdens en na de oorlog kwamen er niet alleen ondergrondse ruimtes om belangrijke politieke figuren te beschermen. De toenmalige BRT liet een atoombestendige studio bouwen, om zendmasten in onder te brengen. Ook heel wat industriële bedrijven bouwden bunkers om belangrijke apparatuur of materiaal te kunnen beschermen.

Ondergrondse kunst

Ook musea maakten zich zorgen over de mogelijke uitbraak van een nieuwe oorlog, want in oorlogstijden wordt kunst vaak vernietigd en beschadigd. Toen de nazi's in Duitsland steeds meer terrein wonnen in de jaren 1930, steeg in België de vrees voor een nieuwe oorlog. De directies van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in België wachtten niet en bekeken toen al hoe de kunstwerken beschermd konden worden. Er was de optie om kunstwerken onder te brengen in de kelders van het Justitiepaleis en gepantserde bankkluizen, maar ze begonnen ook aan de bouw van een kelder in eigen huis. Ook kunstwerken van musea uit Elsene en Luik konden er 'onderdak' vinden. Net als de bunker onder het Warandepark werd de schuilkelder van het museum verstevigd tijdens de Koude Oorlog, uit vrees voor kernwapens.

(Lees verder onder de fotogalerij)

In de jaren 1950 kreeg ook het museum voor Kunst en Geschiedenis een atoomschuilkelder. Op nog drie andere plekken in België kwamen er schuilplaatsen om onze nationale kunst in onder te brengen: in Eigenbrakel, Mariemont en Antwerpen. De meeste van die schuilplaatsen bestaan niet meer of zijn niet meer in gebruik. Maar die van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten wel, zij hebben er zelfs twee. Twee loodzware ijzeren deuren sluiten de ruimtes af, de muren van de schuilplaats zijn zo'n twee meter dik. Rechtstreeks contact met de buitenwereld is er niet, maar dankzij een speciaal verluchtingssysteem is er toch een bepaalde zuurstofgraad. Momenteel hangen er enkele werken die er worden opgeslagen, in afwachting van een mogelijke tentoonstelling, of voor ze terugkeren naar hun eigenaar. De vrees voor een kernramp is er momenteel niet meer. Maar mocht dat ooit weer het geval zijn, zijn Permeke, Ensor en Magritte alvast veilig.

• VOLGENDE KEER: Wat wordt er gedaan aan invasieve, exotische diersoorten in parken en vijvers?

Zelf ook een vraag voor Big City? Stel hem hier