Tien jaar geleden besliste een groep sans-papiers om in een parking op de campus van de Vrije Universiteit Brussel in hongerstaking te gaan. Maar liefst 59 dagen hielden ze dat vol. Vandaag blikken ze terug op een wanhoopsdaad die hen zo goed als niets opleverde. “Ik heb een depressie, maar geen verblijfsvergunning.”
© Photonews
| Tien jaar geleden hield een groep sans-papiers een hongerstaking op de VUB-campus. Die leverde hen, behalve gezondheidsproblemen, weinig op.
Tien jaar na de hongerstaking aan de VUB: 'Ik heb nog steeds nachtmerries'
Het was putje winter toen honderd sans-papiers op 16 februari 2009 besloten dat hen geen andere optie meer restte dan een hongerstaking. 59 dagen lang protesteerden ze met lijf en leden tegen het feit dat de federale regering niet meer onderhandelde over een mogelijke regularisatie. Maar na alarmerende signalen over hun gezondheidstoestand moesten ze hun actie noodgedwongen stopzetten. De staking in de kille parkeergarage van de VUB had haar sporen nagelaten.
Tien jaar later ontmoeten we Francis, Mamadou, Cissokho*, Ousmane* en Khalid* thuis bij Rita Vanobberghen, huisarts bij Geneeskunde voor het Volk in Schaarbeek. Vanobberghen volgde de ex-hongerstakers op en bereidt momenteel aan de VUB een doctoraat voor over hongerstakingen in Brussel. Uit onderzoek dat zij met collega’s in de Journal of Immigrant and Minority Health publiceerde, bleek dat meer dan de helft van de deelnemers na vijf jaar nog steeds met fysieke en mentale problemen kampte. Vooral maagproblemen, rugklachten en verminderd gezichtsvermogen, maar ook nachtmerries en depressies zijn de meest voorkomende klachten.
Maagpijn
Maar zelfs na tien jaar blijven de aandoeningen zich manifesteren, vertellen de ex-hongerstakers aan tafel bij hun huisarts. Zo bereikte de in Nigeria geboren Francis (44) nog steeds niet het gewicht dat hij bij aankomst in België had. “Toen ik aan de hongerstaking begon, woog ik 82 kilogram. Vandaag zijn dat er slechts 64,” vertelt de man. Francis klaagt ook over moeilijkheden bij het slapen en over maagpijn. De andere ex-hongerstakers luisteren en knikken instemmend.
Toch is Francis een van de weinigen voor wie de hongerstaking uiteindelijk iets opbracht. “Ik kwam in 2003 naar België. Na drie mislukte asielaanvragen besloot ik deel te nemen aan de hongerstaking. Na die staking kreeg ik een tijdelijke verblijfskaart om medische redenen. Die verblijfskaart werd uiteindelijk omgezet in een verblijfsvergunning van vijf jaar, en leidde onlangs zelfs tot de Belgische nationaliteit,” vertelt Francis, terwijl hij ons trots zijn Belgische identiteitskaart toont. Vandaag werkt Francis als dakwerker, woont hij in Sint-Joost-ten-Node en heeft hij een dochtertje. “Ik ben na de hongerstaking nooit meer dezelfde persoon geweest. Maar voor mij heeft de actie wel iets teweeggebracht.”
"Als sans-papiers ben je niets waard in dit land, waar zelfs katten papieren hebben."
Depressie
De andere ex-hongerstakers verging het minder goed. De Marokkaanse Khalid (50) ontbloot zijn rechtervoet en toont hoe twee van zijn tenen onnatuurlijk naar beneden buigen. Of de kramp een gevolg van de hongerstaking is, kan de dokter niet bevestigen, maar zeker is wel dat Khalid niet ongeschonden uit de protestactie kwam. Tijdens de hongerstaking ging Khalid pijlsnel van 58 naar 41 kilogram. Door het scherpe gewichtsverlies haalde de man in 2009 zelfs de cover van een krant die hij tot op de dag van vandaag bewaart. “Het eerste slachtoffer noemde men me toen,” vertelt Khalid.
De tijdelijke verblijfskaart om medische redenen die elke deelnemer van de hongerstaking van 2009 ontving, kreeg voor Khalid geen vervolg. “Ik ben hier al sinds 2003. Ik liep door de hongerstaking een depressie op, maar heb nog steeds geen verblijfsvergunning. Nooit zou ik nog deelnemen.”
Voor Mamadou (50) en Cissokho (49) draaide de hongerstaking niet anders uit. Beide mannen arriveerden in 2006 vanuit Mauritanië. Hun asielaanvraag werd geweigerd, de hongerstaking leek hun enige optie. Maar na een aantal jaren verblijf om medische redenen, verviel ook hun verblijfsvergunning. Ondanks de slapeloosheid en de hoofd- en maagpijn, zou Cissokho opnieuw deelnemen. “Als sans-papiers ben je niets waard in dit land, waar zelfs katten papieren hebben. Ik zal die twee maanden nooit meer vergeten, maar ik heb geen andere optie dan te blijven vechten voor een regularisatie. Naar Mauritanië kan ik niet meer terug sinds daar in 2011 een volkstelling werd gehouden. Zelfs daar besta ik niet meer.”
Collectieve regularisatie
Op individueel niveau heeft de hongerstaking weinig positiefs gebracht, geeft Vanobberghen toe. Al geloven enkele deelnemers dat hun actie onrechtstreeks heeft bijgedragen tot de collectieve regularisatie die later in 2009 volgde. “Zelf hebben we er niets aan gehad,” vertelt de 32-jarige Ousmane uit Guinee. “Maar we hebben wel het klimaat gecreëerd voor die regularisatie.” Voor Ousmane leverde de tijdelijke vergunning in eerste instantie niets op. Het was pas nadien – na een tweede asielaanvraag – dat hij de gewezen arbeidskaart C kreeg. “Heel toevallig,” aldus Ousmane. “Ik heb veel geluk gehad. De hongerstaking zelf was een slecht idee, want ik word nog steeds badend in het zweet wakker.”
Of de hongerstaking daadwerkelijk tot de regularisatiecampagne van 2009 heeft geleid, betwijfelt Vanobberghen. “Vaak hangen regularisaties samen met de teneur in de maatschappij.” Dat horen we ook bij Didier Vanderslycke van Orbit vzw. “De oproep van 2009 om aanvragen tot regularisatie in te dienen, is meteen ook de laatste geweest, ondanks latere hongerstakingen,” zegt Vanderslycke. “De appreciatie voor hongerstakingen is in sociale organisaties bijgevolg erg beperkt. Hongerstakingen leiden nooit tot verstandige, structurele maatregelen. Sociaal werkers vinden dit actiemiddel niet effectief: het is te veel gericht op individuele resultaten. Beter is het om in te zetten op toekomstoriëntering van mensen met een bevel het grondgebied te verlaten.”
"Ik ben na de hongerstaking nooit meer dezelfde persoon geweest."
De hongerstaking van 2009 is bovendien een van de laatste geweest waar deelnemers nog een tijdelijke verblijfsvergunning om medische redenen kregen, voegt Vanobberghen toe. “In 2015 vond nog een grote hongerstaking plaats in een rusthuis in Sint-Jans-Molenbeek, maar deelnemers werd alleen beloofd dat hun dossier eens herbekeken zou worden. Dat is de reden waarom we sindsdien nog amper hongerstakingen zien. Mensen weten dat het niets oplevert.”
Rug tegen de muur
Dat was in 2009 anders. “In 2009 speelden enkele antecedenten mee, waaruit sans-papiers afleidden dat ze met hun actie misschien wel een kans maakten. Ze zijn niet altijd even goed geïnformeerd, maar via informele netwerken kregen ze toen te horen dat een tijdelijke verblijfsvergunning om medische redenen een mogelijke uitkomst was,” zegt de huisarts.
“Het was onze laatste kans,” zegt Ousmane. “We hadden alle andere strategieën al uitgeprobeerd, maar niets was gelukt. We stonden met onze rug tegen de muur.” Voor Francis was het dan weer van belang dat de Belgische bevolking op de hoogte werd gebracht van hun situatie. “We wilden tonen wat er gaande was. Het Belgische migratiebeleid is too tight. De Belgische overheid denkt dat Afrikanen naar hier willen komen om te slapen. Maar ze zouden iedereen een jaar de kans moeten geven en dan bekijken wie wil werken en bijdragen. Dan zullen hongerstakingen niet meer nodig zijn.”
* Om privacyredenen zijn enkele namen in dit interview gewijzigd.
Lees meer over: Brussel, Samenleving, sans-papiers, hongerstaking, VUB
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.