Daar is het nootjes-seizoen: Hazelaar

Kastanjes rapen en noten kraken: in enkele hoeken van Brussel opent in september een kleine tuin van Eden. Met dank aan de hazelaar die zijn lekkers in groten getale op de grond dropt.

Je kunt er smeerpasta mee maken, granola, notentaart of bresilienne. Soms liggen de hazelnoten voor zulke zoetigheden zomaar voor het rapen. In het park van Vorst, bijvoorbeeld, waar de derde grootste boomhazelaar van Brussel staat. Twintig meter hoog met een bijna even brede kruin, net als erkende soortgenoten op de begraafplaats van Neder-Over-Heembeek, aan de Grote Zavel of in residentieel Oudergem.

“Dat zijn Turkse boomhazelaars, een uitheemse soort. Hun vruchten zijn kleiner en harder dan onze inheemse corylus avellana en ze vallen pas later in de herfst,” zegt boswachter Bart Swerts van Leefmilieu Brussel. De meer struikvormige hazelaar vind je daarentegen al eeuwenlang langs bosranden in Europa, in Brussel vooral op hoger gelegen en minder moerassige gronden. Die struikhazelaar biedt vroeg in september al voedzame vruchten.

“De hazelaar was samen met de berk een van de eerste boomsoorten die ons gebied na de laatste ijstijd hebben gekoloniseerd. Dat komt omdat ze zich voortplanten via de wind. Ze hebben geen insecten nodig,” zegt Swerts. Een verdwaalde tak die ergens wortel schiet, is genoeg. In archeologische vondsten zijn in onze contreien al hazelnootschillen gevonden uit de steentijd. De vruchten blijven maandenlang bewaard zonder ijskast of fermentatie, zolang het maar droog en donker is. Met de komst van granen en later de aardappel raakte de noot wat in de vergeethoek van ons westerse dieet.

Toch bleef de hazelaar wijdverspreid, want zijn hout is nuttig als hakhout, brandhout of beschutting. “En de bladeren zijn vruchtbare humus voor bossen of moestuinen,” zegt Swerts. In het Zoniënwoud zijn lage hazelaars dan ook al eeuwenlang deel van het bosbestand, haalt hij aan. “Ze zijn robuust, vorstbestendig en verdragen in de stad zowel droogte als luchtvervuiling.”

Waarom zou je ze dan niet vaker planten in Brussel? In vergelijking met andere eetbare notensoorten, zoals de walnoot, neemt de hazelaar een pak minder ruimte in en zijn de nootjes niet te groot of gevaarlijk wanneer ze vallen. “Bij walnotenbomen moet je rekening houden met eventuele carrosserieschade aan auto's. Die soorten worden vaker in boomgaarden buiten de stad geplant,” zegt Swerts. Walnootvarianten in Brussel zijn de niet-eetbare vleugelnoot en de uit Amerika overgewaaide pecannoot. Die vind je soms in stadsparken, maar zelden als straatboom.

Eetbare kastanjes zijn dan weer vatbaar voor ziektes: tien jaar geleden moest een rij tamme kastanjelaren in Jette nog voor de bijl door een besmetting met een dodelijke kankerzwam. “Terwijl je kastanjes natuurlijk ook lekker kunt poffen of verwerken tot meel,” zegt Swerts. Aan de Tervurenlaan zijn daarom alleen paardenkastanjes te rapen, die je niet mag opeten.

Voor jager-verzamelaars blijft de hazelnoot dus het meest interessant in de vroege herfst, al sprokkel je die noten best wat verder van de weg. Onderzoek van Leefmilieu Brussel met de vzw's Centre d'Ecologie Urbaine en Velt leerde vorig jaar dat liefst een op de drie hazelnoten in Brussel te veel lood bevat. “Omdat de hazelnoot veel vetten bevat, slaat de vrucht vervuilende stoffen helaas langer op,” zegt Swerts.

Maak uw torta piemontese dus best met noten uit de winkel, maar de hazelaar heeft genoeg voordelen buiten de keuken. “Op ecologisch vlak zijn de bomen interessant voor nachtvlinders, insecten en vogels als de gaai of boomklever. En hun pollen worden in het vroege voorjaar geoogst door wilde bijen,” zegt Swerts. Lastig voor hooikoortslijders, maar wel vetrijk voedsel voor ontpoppende bijenlarven. Die kunnen op hun beurt bloemen in de stad bestuiven.

Ook muizen en eekhoorns zijn fan van hazel­noten. Al hebben zij wel groene verbindingen nodig om de bomen te vinden. “Eén hazelaar in het stadscentrum is niet genoeg om een eekhoorn te lokken,” zegt Swerts. En hun dikke kruin vraagt best wat plek. “De vraag is hoeveel plaats we bereid zijn om te geven aan grote, vruchtdragende bomen in de stad.”