Typische vogels van braakliggende terreinen verdwijnen uit Brussel

De kneu, de grasmus, de graspieper: typische Brusselse vogelsoorten van braakliggende terreinen verdwijnen uit het gewest. Dat blijkt uit de nieuwe Broedvogelatlas van Natagora, Natuurpunt en Leefmilieu Brussel. Watergebonden vogels en exotische soorten winnen dan weer aan terrein.

De Broedvogelatlas schetst een nauwkeurig en geactualiseerd beeld van de broedvogels in Brussel. De inventaris, gebaseerd op ruim 60.000 observaties en het werk van bijna honderd vrijwillige ornithologen, laat zien dat zowel positieve als negatieve trends samen de Brusselse vogelgemeenschap hertekenen.

Met zijn 102 soorten blijft de totale soortenrijkdom in Brussel stabiel, maar volgens de onderzoekers maskeert dat een belangrijke realiteit: Brussel verliest soorten die afhankelijk zijn van ruimte, terwijl soorten die profiteren van gericht beheer vooruitgaan.

Vooral soorten die afhankelijk zijn van braakliggende terreinen zijn sterk achteruitgegaan of zelfs verdwenen. "Er zijn soorten die afhankelijk zijn van die open, ruige habitats, maar die laten we in een stad zelden lange tijd leeg", zegt ornitholoog bij Natagora Marius Pailhès.

Typische vogels zoals de kneu, de grasmus en de graspieper zijn inmiddels zo goed als verdwenen uit Brussel. Andere soorten, zoals de boompieper en de matkop, werden in de vorige atlas twintig jaar geleden nog sporadisch als broedvogel vastgesteld, maar komen nu niet meer in het gewest voor.

Pailhès waarschuwt wel voor te snelle conclusies. “Het blijft een hypothese om de achteruitgang van frichesoorten rechtstreeks te koppelen aan het verdwijnen van friches - braakland. Die soorten gaan achteruit, ja. En die habitats worden zeldzamer, dat klopt ook. Maar de oorzaken zijn meervoudig en niet altijd eenvoudig vast te stellen.”

Watergebonden soorten nemen toe

Tegenover die verliezen staan opvallende winnaars. Vooral soorten die afhankelijk zijn van vochtige milieus, zoals rietzones en vijvers, doen het beter dan twintig jaar geleden. De atlas schrijft dat toe aan gerichte maatregelen van Leefmilieu Brussel, waaronder het herstel van natuurlijke oevers, betere waterkwaliteit en de gedeeltelijke openlegging van de Zenne.

"Bij sommige soorten kunnen valt echt een verband te leggen met de manier waarop vijvers en waterpartijen de afgelopen dertig jaar zijn beheerd", zegt Pailhès. "Vroeger waren die waterlichamen veel sterieler en veel minder biodiversiteitsvriendelijk beheerd. Het goed beheer in die zones heeft vandaag een duidelijk positief effect."

De Brusselse bosvogels doen het eveneens goed. In het Zoniënwoud stijgen of stabiliseren alle vijf spechtensoorten, net als roofvogels zoals de buizerd, de havik en de wespendief. Oude bomen en dood hout lijken een belangrijke rol te spelen in dat succes.

Ook exotische soorten blijven toenemen. Brussel telt intussen zes broedende uitheemse soorten, waaronder drie parkietensoorten en drie watervogels. Volgens de onderzoekers komt die groei door het ontbreken van natuurlijke vijanden en door geschikte nestplaatsen in de stad.

'Ecologie begint in onze tuin'

Hoewel veel trends structureel bepaald worden door ruimtelijke keuzes, ziet Pailhès ook een rol voor de Brusselaar. “Ecologie begint in de eigen tuin", zegt hij. "Nestkastjes, gevelgroen, minder tegels, geen pesticiden… dat werkt echt."

Pailhès geeft het voorbeeld van de huiszwaluw. "Die soort had het moeilijk, maar verenigingen en burgers hebben actie ondernomen door bijvoorbeeld nestkastjes te plaatsen. Dat werkt echt."