Brusselse meisjes kiezen voor eigen jeugdwerking: noodzakelijk of een vorm van segregatie?

Een nieuwe vorm van segregatie of een noodzakelijke ingreep om de veiligheid en het mentale vertrouwen van jonge vrouwen en meisjes te garanderen? Een aantal recente initiatieven met female-only spaces in het Brusselse jeugdwerk zet dat maatschappelijke vraagstuk terug op de agenda.

Van fitnesscentra tot feestjes, van fiets-, boks- of andere sportclubs tot gesloten netwerkevenementen: Brussel kent al langer het fenomeen van female-only spaces, plekken waar vrouwen zich enkel omringen met mensen met dezelfde genderbeleving. Nieuw is dat het idee én de praktijk nu ook ingang vindt in het Brusselse jeugdwerk.

Dat blijkt uit een aantal recente initiatieven. Het jongste is Reb'Elle, een collectief dat sinds mei om de twee weken op vrijdagavond De Spot (het vroegere Muntpunt-café, red.) uitbaat, en dat streeft naar meer vrouwen in de Brusselse jeugdhuizen. Die ambitie proberen ze waar te maken door het organiseren van haakavonden, drink and draws en jamsessies.

Voor alle duidelijkheid: Reb'Elle zal mannen niet verbannen, maar richt zich expliciet op het andere geslacht. Dat het bestuur uitsluitend bestaat uit vrouwen, noemt de organisatie “niet toevallig”. “In het begin was het idee om Reb'Elle expliciet als een FLINTA-only ruimte te positioneren. Dat wil zeggen: enkel toegankelijk voor vrouwen, lesbiennes, intersekse, non-binaire, trans en agender personen. Na veel overleg werd die piste verlaten,” zeggen Johanna Jacobs (22) en Rana Dogan (24) van de organisatie. “We wilden vermijden dat het polariserend of discriminerend zou overkomen. We staan open voor iedereen die zich in onze visie kan vinden. Mocht een man aansluiten die echt mee is met waar Reb'Elle voor staat, dan is die zeker welkom. Al is dat nog niet gebeurd.”

Reb'Elle werd opgericht omdat in oktober vorig jaar, tijdens een jongerenweekend met alle Brusselse jeugdhuizen, van de negentien deelnemers er slechts zes vrouw bleken te zijn. Van alle 52 jongeren werkzaam in de Brusselse jeugdhuizensector zijn er achttien vrouwelijk. Logische vraag daarbij: vanwaar het overwicht aan mannen? “We vermoeden dat het te maken heeft met de late uren waarop activiteiten van jeugdhuizen doorgaan,” zeggen Jacobs en Dogan. “Sommige vrouwen kiezen er dan voor om niet te gaan, zeker als ze geen vervoer vinden of alleen zijn. Ook de muziekgenres spelen een rol. Veel jeugdhuizen focussen heel sterk op één stijl: in het ene hoor je vooral dub, in het andere vooral techno. Niet alle meisjes voelen zich daardoor aangesproken.”

'Geen mannenhaatsters'

Het tweede voorbeeld van een volledig gescheiden jeugdactiviteit: Begonia, een jeugdbeweging uit Koekelberg, die in april het licht zag en die zich richt op Brusselse meisjes tussen zes en vijftien jaar oud. Beide initiatiefnemers, Hafsa Lamrabet (18) en Hayate Boutalliss (21), werden groot op de Brusselse speelpleinen van Schaarbeek, Anderlecht en Laken, en ondervonden aan den lijve hoe moeilijk het was om meisjes te overtuigen om naar de reguliere speelpleinwerking te komen. “Mogelijks heeft dat te maken met het feit dat het team voornamelijk uit jongens bestond, wat onbewust leidde tot een sfeer die niet helemaal in balans was,” klinkt het. Daarom wilden Lamrabet en Boutalliss een “rustig alternatief” voorzien, dat de nadruk legt op “de zelfontwikkeling” van de leden. “Niet omdat we mannenhaters zijn, maar om juist de groei van meisjes centraal te stellen.” Dat uit zich bijvoorbeeld in samen een wandeling door het park maken en samen schilderen in “een honderd procent girly omgeving”.

Begonia heeft vanaf het begin besloten jongens te weren. Maar lopen ze zo niet het risico bepaalde groepen uit te sluiten, zeker in een samenleving waarin gender steeds minder binair wordt benaderd? “Daarom hebben we ervoor gekozen iedereen toe te laten die zich identificeert als vrouw, ongeacht biologische kenmerken,” zeggen Lamrabet en Boutalliss.

Segregatie

Niet iedereen is opgezet met die aanpak en evolutie. Op sociale media verschenen heel wat felle, negatieve reacties bij het bekendmaken van bovenstaande initiatieven. In meer en in minder beleefde vorm kunnen velen zich niet vinden in deze “nieuwe vorm van segregatie en discriminatie tegenover mannen”, aldus een veelgehoord argument. Ook de zwemuurtjes voor vrouwen in het intussen gesloten openluchtzwembad Flow zorgden enkele jaren geleden voor heel wat gelijkaardige politieke opschudding en verhitte online discussies over female-only spaces. Sommigen zien in die tendensen vooral een toenemende invloed van religie en dan vooral de islam.

“Het klopt dat sommige mensen female-only spaces ervaren als een bedreiging of een stap terug in de tijd,” zegt Karen Celis, hoogleraar politieke wetenschappen aan de VUB en hoofd van de onderzoeksgroep Democratic Futures. “Het gaat vooral om mensen die historisch gevochten hebben voor een seculiere en gemengde samenleving, zoals vrijzinnigen en tegenstanders van religieuze segregatie. Zij zien in vrouwenruimtes een echo van iets wat zij net wilden overwinnen: de invloed van religie op de organisatie van het publieke leven.”

Lamrabet en Boutalliss zeggen dat Begonia geen religieuze insteek heeft. “Zelf zijn we enorm geschrokken van de reacties die het artikel over de aankondiging op sociale media losmaakte. Begonia heeft niets te maken met religie. We hebben naast islamitische ook meerdere leden die niet islamitisch zijn, en ook de activiteiten hebben nooit een religieuze insteek,” zeggen ze.

Ook Chia Longman ziet in hedendaagse female-only spaces geen verdoken vorm van segregatie. Longman is hoofddocent aan het Centre for Research on Culture and Gender aan de UGent en doceert in de interuniversitaire masteropleiding Gender en Diversiteit. “Er is een groot verschil tussen segregatie die van bovenaf wordt opgelegd door de overheid en het zelf kiezen voor een community of een veilige ruimte,” zegt Longman. “In het eerste geval ga je effectief honderd jaar terug in de tijd. Maar als mensen zélf kiezen om elkaar op te zoeken in tijdelijke contexten waarin ze zich begrepen en beschermd voelen, terwijl ze dagelijks gewoon participeren aan de maatschappij, waarom zou dat dan een probleem vormen?”

Celis: “Dat de nood vandaag nog steeds bestaat om dergelijke ruimtes te creëren, wijst erop dat er in veel gemengde omgevingen nog fundamenteel iets wringt: in de manier waarop programma's worden opgesteld, hoe beslissingen genomen worden en in de alledaagse sociale dynamiek. Voor sommige vrouwen is het niet alleen een kwestie van veiligheid, maar ook van herkenning, autonomie en ruimte voor plezier zonder uitleg te moeten geven.”

Prehistorische erfenis

Volgens filosofe Griet Vandermassen, die met Dames voor Darwin een boek schreef over het spanningsveld tussen het feminisme en de biologische wetenschappen, zijn er zelfs biologische en evolutionaire redenen te geven dat vrouwen meer geneigd zijn om zich te verenigen op plekken waar mannen niet de boventoon voeren. “Vrouwen verlieten tijdens de prehistorie hun geboortegroep bij de puberteit om met hun partner mee te gaan, waardoor ze in een onbekende groep terechtkwamen. Ze moesten bondgenoten zoeken om hun kinderen te kunnen opvoeden, wat samenwerking en emotionele verbinding stimuleerde,” zegt Vandermassen. Hoewel de prehistorie al duizenden jaren achter ons ligt, laat die evolutionaire erfenis zich nog steeds voelen in de communicatiestijl van vrouwen, volgens Vandermassen. “Precies daar wringt het soms in de interactie met mannen.”

Vandermassen: “Vrouwen communiceren meer op basis van gelijkwaardigheid, streven naar emotionele openheid en verbinding en stellen zich kwetsbaar op. Mannen zijn meer gericht op kameraadschap en een verbale statuscompetitie. Mannen houden ervan om elkaar verbaal af te troeven. Die mannelijke dynamiek kan voor vrouwen ongemakkelijk zijn. Daarom creëren vrouwen female-only events om hun eigen dynamiek te kunnen ervaren.”

Ook Reb'Elle legt de mogelijke kritiek dat het om segregatie zou gaan naast zich neer. “Soms heb je gewoon een plek nodig waar je je goed en veilig voelt. Dat is niet egoïstisch, maar nodig. Die ruimtes voor vrouwen alleen kunnen vandaag gewoon bestaan, terwijl we tegelijk blijven werken aan een maatschappij die écht verandert.”