Daniël Buyle: 'Dit is een politieke aardverschuiving'

Laten we beginnen met CD&V.
Daniël Buyle: De CVP van toen haalde in 1989 27,65 procent van de stemmen in het Nederlandstalig kiescollege. De partij van Jos Chabert haalde vier van de elf zetels. Vandaag is CD&V gezakt naar 7,47 procent en haalt ze nog één zetel op zeventien. Dat is werkelijk dramatisch. Ik wil hiervoor waarschuwen, want hiermee komt CD&V in de risico­zone. Als de neergang zich zo voortzet, wordt het voor CD&V bij de volgende verkiezing vechten tegen de kiesdrempel.

Ook voor Open VLD ziet het er niet goed uit. De partij maakt hier een historische smak mee. Het is niet alleen een daling met tien procent in één verkiezing, het is ook de laagste score sinds 1989. En dat voor een Nederlandstalige liberale partij die traditioneel een zekere aanhang heeft in Brussel. Voor de socialisten tot slot is het idem dito. Ook de lijst One.brussels-SP.A heeft, ondanks het feit dat de partij van Smet wat meer stemmen haalde dan in 2014, in procenten nooit minder gehaald dan bij de laatste verkiezingen.

Als er verliezers zijn, zijn er ook winnaars.
Buyle: Klopt. Voor Groen en N-VA betekenen deze verkiezingen de hoogste score in dertig jaar. Daar moet je nog twee nieuwe verkozen lijsten aan toevoegen: PVDA en Agora. Dus mag je gerust spreken van historische verkiezingen.

Een verklaring?
Buyle: Die is verschillend van partij tot partij. Er zijn traditioneel zes Nederlandstalige partijen die naar de macht meedingen in Brussel. Drie kan je als eerder Vlaamsgezind benoemen, drie zijn eerder Brusselgezind. Respectievelijk N-VA, Vlaams Belang en CD&V aan de ene kant en Open VLD, SP.A en Groen aan de andere kant.

Bij de meer Vlaamsgezinde partijen staat CD&V al lang op verlies. Dat komt door concurrentie binnen die Vlaamse vijver van N-VA en tot op zekere hoogte van Vlaams Belang. Dat is één reden voor de neergang van CD&V.

Twee: CD&V heeft het minst voeling met de Brusselse stedelijke problematiek en met de nieuwe Vlaamse Brusselaar die sowieso minder communautair en maatschappelijk eerder vooruitstrevend denkt. De twee andere klassieke partijen - Open VLD en SP.A - vissen in de Brusselse vijver. Maar die zijn achteruitgegaan door de concurrentie van Groen. Dat is al duidelijk gebleken bij de gemeenteraadsverkiezingen.Daarnaast is ook Agora erbij gekomen, dat ook op dat jonge hoogopgeleide publiek mikt, en zeker niet communautair denkt. In die brede Brusselse vijver is dus meer concurrentie gekomen en dat is Open VLD en SP.A zuur opgebroken.

Voor Open VLD komt daar ook nog de N-VA bij, die wellicht stemmen heeft kunnen wegsnoepen bij de rechtse Open VLD-kiezers die verleid zijn door het socio-economisch programma van N-VA.

Even terug naar Agora. Dit is een primeur in de Belgische politiek. Een partij zonder partijprogramma. Ziet u die partij functioneren?
Buyle: Dat is een groot vraagteken: hoe zal Agora zich positioneren? Agora wou vooral het actief burgerschap hoog op de agenda plaatsen. Het was niet eens de bedoeling om via lijstvorming en gekozenen deel te nemen aan het klassieke partijpolitieke spel.Anderzijds zijn er wel vergelijkingspunten met het Vlaams Blok en Amada (ex-PVDA) in hun beginjaren. Als anti-establishmentpartij namen die deel aan de verkiezingen. Amada verzette zich zelfs tegen het parlementaire systeem, maar nam toch deel om zetels te verwerven en invloed uit te oefenen.

Agora kan dus wel wegen op het nieuwe beleid?
Buyle: Dat denk ik wel. Het zal de klassieke partijen, zeker na de dreun die ze hebben gekregen, doen nadenken over hoe ze tussen nu en de volgende verkiezingen met de burger zullen moeten omgaan. Er zullen misschien bepaalde inspraakvormen komen, zoals een vragenuurtje, of het werken met petities. Of ze zullen misschien hun communicatie naar de burger anders invullen.

In die zin is Brussel een beetje het nieuwe Antwerpen. Daar zijn allerlei politieke experimenten gestart, denk aan Vlaams Blok, denk aan Rossem. Ook Brussel kan nu als politiek laboratorium fungeren.
Ik wil nog dit zeggen over de historische evolutie van dertig jaar Vlamingen in het Brussels parlement. Je kan die indelen in drie decennia, telkens twee legislaturen. In de eerste periode was CD&V marktleider, de volgende tien jaar was dat het Vlaams Belang - met CD&V als de tweede partij - en de laatste tien jaar was Open VLD de leidende formatie.Nu, na dertig jaar, is deze periode weer afgesloten. Nu zijn Groen en de N-VA marktleider. Het ziet er dus naar uit dat er twee marktleiders aantreden die elkaars opponenten willen zijn, maar allebei op een stijgende lijn zitten voor de komende tien jaar.

Laten we de Franstalige uitslag in het Brussels parlement eens bekijken. Ecolo had de wind in de zeilen in de peilingen, maar eminente politicologen voorspelden in ons magazine een overwinning voor de PS. Ze kregen gelijk.
Buyle: Het is merkwaardig dat de PS in korte tijd de hele schandaalsfeer achter zich heeft kunnen laten en dat grotendeels heeft kunnen rechtzetten. PS heeft stemmen verloren, maar heeft de schade kunnen beperken en is aan zet voor de volgende formatie. Dat is volgens mij vooral de verdienste van Philippe Close (PS-burgemeester in de stad Brussel, red.).Aan de andere kant is de PS wel vaker onderschat in peilingen. Dat komt omdat opiniepeilingen vandaag nog slechter uitgevoerd worden dan vroeger. Het zijn internetpeilingen, die makkelijker hoogopgeleiden bereiken, al was het maar omdat ze daar meer tijd voor hebben. De PS bereikt juist de eerder volksere lagen van de Brusselse bevolking.

De echte winnaar van deze verkiezingen is PVDA. Ze haalt elf zetels in het Brussels parlement. Wat moeten we daarvan denken?
Buyle: Eerste vaststelling: de vooruitgang die PVDA boekt, is niet volledig ten koste van de PS. Samen halen ze meer stemmen dan in 2014. Daarnaast kan je er niet omheen dat PVDA een zeer goede studiedienst moeten hebben. De lijstverbinding die ze voor de verkiezingen hebben geregeld is niet meer of niet minder dan een strategische meesterzet gebleken. Aan Vlaamse kant kon PVDA een zetel halen dankzij stemmen van DierAnimal, terwijl die dierenwelzijnspartij met overschotstemmen van PTB een zetel heeft gehaald aan Franstalige kant. Dat is straf.

Zal dit goede resultaat van de PVDA de linkse partijen in het Brussels parlement aanjagen?
Buyle: Dat denk ik wel. Het regeerakkoord zal zeker linkser zijn, en zal proberen sociale accenten te leggen om de PVDA te temperen. Het is ook de reden waarom er volgens mij eerder een PS-Ecolo coalitie zal komen dan een PS-MR-coalitie, zelfs al zijn er PS’ers die die laatste meerderheid verkiezen.

Een coalitievorming in Brussel zal wellicht vlot lopen. Andere koek is de federale regering.
Buyle: Inderdaad. Bij vorige verkiezingen was het ook al moeilijk, maar nu heeft de kiezer de kaarten zo gelegd dat je praktisch van twee verschillende werelden mag spreken. Wallonië en Franstalig Brussel stemmen links tot extreemlinks, in Vlaanderen is het rechts tot uiterst rechts. Ik zie niet hoe je daar makkelijk een federale werkbare meerderheid mee kan vormen.

Er zijn ook al enkele uitspraken van N-VA-voorzitter Bart De Wever die tot nadenken stemmen. Eén, zo zegt hij, de zetels van het Vlaams Belang in de Kamer moeten als één geheel gezien worden met die van de N-VA. Het is één Vlaams-nationale familie, zelfs al verschillen beide partijen in stijl en inhoudelijk op veel punten. Maar de richting die Vlaanderen uit wil, is duidelijk en valt niet te negeren, zei De Wever. Het is de eerste keer dat hij die Vlaams Belang-zetels meerekent op het federale schaakbord.

Twee: De Wever maakt de vorming van een Vlaamse vleugel van de federale regering afhankelijk van de vorming van de Vlaamse regering. Met andere woorden: wie zonder N-VA in de federale regering stapt, komt niet in de Vlaamse regering. Hij zal er alles doen om de vorming te beletten van een federale regering zonder meerderheid aan Vlaamse kant.
Het lijkt er dus op dat hij van deze kiesuitslag gebruik wil maken om het confederale model op tafel te leggen.

De Parti socialiste lijkt hier al voorzichtig op te anticiperen.
Buyle: Brussels parlementsvoorzitter Charles Picqué (PS) heeft er al naar gehint na de verkiezingen door een nieuwe staatshervorming te voorspellen, en Elio Di Rupo deed dat al ervoor. Terwijl de PS vroeger demandeur de rien was.

Zowel PS als N-VA zit in een gelijkaardige situatie. Allebei verloren, maar allebei zijn ze marktleider. En allebei hebben ze tegenstanders op hun flanken - Vlaams Belang en PTB - waar ze rekening mee moeten houden. Het zou dus best kunnen dat er een gesprek komt van gemeenschap tot gemeenschap. Al was het maar omdat er niets anders mogelijk is.