BIG CITY. Wat had Karl Marx met Brussel?

In de schaduw van een paar kantoorgebouwen in Sint-Joost-ten-Noode ligt de Verbondstraat, op een paar meter van metrohalte Madou. Niets in deze straat doet nog vermoeden dat hier bijna 180 jaar geleden, grote ideeën werden neergeschreven door een paar revolutionaire schrijvers. Een van hen was Karl Marx, maar wat bracht hem in Brussel?

Op nummer 3 in de Verbondstraat woonde Mozes Hess, die schreef over het Joodse nationalisme. Twee huizen verder, op nummer 7, stond het huis van sociaal wetenschapper en filosoof Friedrich Engels. Hun gedeelde buurman op nummer 5 was de man die uit geen geschiedenisboek meer verdwijnen zal, Karl Marx.

Marx voorspelde dat de economie en vooral het kapitalisme een grote rol zouden spelen in het verloop van de geschiedenis. Hij was ervan overtuigd dat het grootse deel van het kapitaal in handen zou komen van een steeds beperktere groep kapitaalkrachtigen. Volgens hem zou die evolutie een revolutie van de rest van de bevolking veroorzaken. Het zou nodig zijn om tot een ideale, klasseloze maatschappij te komen. Dat is althans kort samengevat wat Marx neerschreef in het wereldberoemde Het Communistisch Manifest.

Best wel straf hoe we parallellen kunnen trekken tussen zijn visies en de huidige economische situatie. Maar misschien nog straffer is dat hij Het Communistisch Manifest neerschreef met die ene buurman van nummer 7, Friedrich Engels. Een van ‘s wereld meest beroemde publicaties werd dus geschreven in Brussel.

Drie jaar lang woonde Marx als twintiger in Brussel, van 1845 tot 1848. Hij belandde hier omdat hij na Duitsland ook Frankrijk moest ontvluchten, wegens zijn toen controversiële ideeën. Hij kwam hier terecht omdat het jonge België een van de meest vooruitstrevende landen van Europa was. Er heerste een strikte scheiding der machten, en de vrije meningsuiting, de persvrijheid en het recht op samenkomen moesten gevrijwaard worden. Binnen bepaalde lijnen, wel te verstaan. Want hoewel Marx hier welkom was, moest hij beloven om niets te publiceren tegen het Belgische politieke beleid. En dat deed hij niet.

Hij nam in Brussel de tijd om te bezinnen, te studeren, te reizen, ideeën uit te wisselen en vooral heel wat neer te schrijven. Inspiratie was er genoeg, want Brussel was in die tijd een heel goed voorbeeld van wat hij beschreef. Er was letterlijk en figuurlijk een kloof tussen de boven- en de benedenstad. De rijken floreerden in de hoofdstad die groeide, maar er was tegelijkertijd ook heel wat armoede en mensen die van het armere platteland naar de stad vluchtten.

Het gezin Marx was niet bij die rijkeren. Zijn publicaties brachten destijds weinig op en zijn gezin breidde zich uit. In drie jaar tijd werden zijn eerste drie kinderen hier in Brussel geboren. Het leven ging zijn gangetje, maar hij werd wel nauwlettend in de gaten gehouden door de geheime politie. Om die reden weten we vrij veel over het doen en laten van Marx tijdens zijn tijd in Brussel.

Gevangenis

Zo weten we dat hij ook in Elsene gewoond heeft en dat hij samen met Engels een vereniging oprichtte voor Brusselse Duitsers, die twee keer per week samenkwamen, in café De Zwaan op de Grote Markt. Hij was ook een bourgondiër, die hield van etentjes met vrienden, die uitmondden in een potje kaarten of hevige discussies rond de eettafel. Maar hij verkondigde zijn ideeën niet enkel aan de keukentafel. In 1848 gaf hij een merkwaardige speech voor een groep liberalen over het belang van de vrijhandel. Alleen hadden die toeschouwers zijn scherpe noot over die vrijhandel niet zien aankomen. Een sociale revolutie van de lagere klasse, dat zagen zij immers liever niet.

Het moet ook rond die tijd geweest zijn dat Marx nog sterker in de gaten werd gehouden. Zeker omdat er zich een revolutie in Frankrijk ontketende. Door een misverstand over een erfenis, werd gedacht dat hij geld kreeg om wapens te kopen om een revolutie te leiden. Hij werd opgepakt en belandde een nacht in de gevangenis van het stadhuis. Lang zat hij er niet, maar het gaf wel de doorslag voor het gezin Marx om België te verlaten. Dat betekende meteen het einde van een meest vruchtbare periodes van Karl Marx, en dat in onze stad.

• VOLGENDE WEEK: Wat zijn de alternatieven voor de overbelaste Noord-Zuidverbinding?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City