Te weinig groen, op maat van bouwpromotoren, amper participatie en nauwelijks sociale woningen. De kritiek van veertig buurtcomités op de richtplannen van aanleg (RPA) is niet mals. Buurtbewoner Lieven Soete en Claire Scohier van Inter-Environnement kennen de 'stedenbouwkundige bazooka' elk uit hun eigen perspectief. “Zo'n RPA schakelt eigenlijk de stedelijke democratie uit.”
© Saskia Vanderstichele
| Claire Scohier (Inter-Environnement) en buurtbewoner Lieven Soete aan de Ninoofsepoort.
Wat is een RPA?
Een richtplan van aanleg (RPA) bepaalt de stedenbouwkundige regels voor een bepaalde zone in het gewest. Het is een nieuw instrument dat de Brusselse regering in het leven heeft geroepen om de ontwikkeling van strategische zones vlotter te laten verlopen. Zo’n RPA vervangt daarbij alle bestaande regels. Het legt bijvoorbeeld vast hoe hoog gebouwd mag worden, wat het maximale aantal parkeerplaatsen is, en hoe de openbare ruimte en de mobiliteit er moeten uitzien.
Vervoort: 'Bijsturen kan nog’
Minister-president Rudi Vervoort (PS) blijft de richtplannen van aanleg met hand en tand verdedigen. Hij benadrukt ook dat ze nog niet definitief zijn.
“Mensen moeten niet in paniek raken, de RPA’s zijn nog maar in eerste lezing goedgekeurd door de regering,” sust zijn woordvoerder. “Er kan nu nog bijgestuurd worden en die kans is er opnieuw na de tweede lezing.”
Meer algemeen vindt Vervoort dat er wel degelijk genoeg participatiemogelijkheden waren. “Er waren infovergaderingen, er is het openbaar onderzoek en we ontvingen ook bewonersgroepen op het kabinet. Maar zelfs als die gesprekken constructief waren, beweren zij soms het tegendeel in de pers.”
Ook de inhoudelijke kritiek pareert het kabinet. “Het klopt niet dat alle groene ruimte verdwijnt. Binnen bijna elk RPA wordt ook een groene ruimte ontwikkeld waar daarna niet meer aan geraakt mag worden.”
De minister-president ontkent verder dat de RPA’s op maat van de vastgoedsector zouden zijn. “We krijgen net klachten van vastgoedkantoren omdat de richtplannen hen te veel regels opleggen.”
Gevraagd naar het precieze aantal sociale woningen dat al vastligt voor de RPA’s, moet het kabinet het antwoord schuldig blijven. “Dat wordt wellicht nog een politieke beslissing in tweede lezing.”
De woordvoerder benadrukt wel dat de regering beoogt om bij elk project waarvan het Gewest zelf de grond in handen heeft vijftig procent woningen met een sociaal karakter te realiseren. Dat is een veel bredere categorie, waar ook sociale koopwoningen, woningen in sociale verhuurkantoren en bescheiden huurwoningen toe behoren.
Van aan ons tafeltje in Bel Mundo, het zerowasterestaurant in de voormalige Belvuebrouwerij, kijken we uit op een fascinerende plek: de driehoek van Besix aan de Ninoofsepoort. De ongebruikte bouwput groeide de voorbije decennia uit tot een stadsmoeras en kampeerterrein voor Roma.
Het is meteen ook de perimeter van een van de kleinste RPA's in het gewest. Dat plan voorziet hier in drie woontorens, waarvan de hoogste negentig meter wordt. Het is tegen plannen als deze dat veertig verenigingen de handen in elkaar slaan en eerstdaags een charter uitbrengen. “Stadsplanning is in Brussel helemaal in handen van de PS en dat is een probleem.”
Driehonderd woningen op een plek waar nu al bijna twintig jaar een bouwput ligt. Dat is toch een goede zaak?
Lieven Soete: In andere omstandigheden misschien wel. Maar in deze strook langs het kanaal werd de laatste jaren alleen maar gebouwd en nauwelijks groen aangelegd. Voor de brouwerij hier is er een torentje bijgekomen. Waar Dépôt Design zat, komt er een groot project zonder groen, er komt een torengebouw aan Sainctelette, Besix bouwt hierachter en ga zo maar door. Het is crimineel om maar te blijven bouwen, zeker zo hoog.
Er is toch nog maar net een park bijgekomen aan de Ninoofsepoort?
Soete: Die twee hectare zijn amper een park en bovendien de grote uitzondering in deze zone van Brussel. Ik heb het in 2003 zelf berekend: in het gebied Sainctelette / Simonis / Delacroix / Zuidstation heb je een halve vierkante meter openbaar groen per persoon, terwijl het gewestelijke gemiddelde ruim twintig vierkante meter bedraagt. En sindsdien is de buurt nog veel dichter geworden. Ik stel voor om hier het landschap van Brussel te herstellen uit de tijd toen de stad ontstond. De bleekweides van de textielindustrie bevonden zich hier.
Als u de RPA's naar de prullenmand wil verwijzen, hoe moet het Gewest dan wel omgaan met de bevolkingsgroei? De voorbije tien jaar kwamen er 120.000 Brusselaars bij.
Claire Scohier: De bevolking blijft wel groeien, maar veel trager dan voordien. Gisterenavond (woensdag 4 maart, red.) pas heeft het federale planbureau zijn voorspellingen nog bijgesteld. We spreken nu over een groei van 2.100 bewoners per jaar tegen 2070. Dat aantal kan perfect opgevangen worden door de privé- en openbare bouwactoren. Die bouwen nu samen rond de drieduizend woningen per jaar. Het probleem is dus niet dat er te weinig woningen zijn, maar dat er te weinig betaalbare zijn.
U zegt dat tien procent sociale woningen binnen de RPA's te weinig is. De regering gaat er dan weer prat op dat ze overal waar het Gewest eigenaar is vijftig procent woningen 'met een sociaal karakter' bouwt. Dat is een bredere categorie die ook sociale koopwoningen en bescheiden huurwoningen omvat. Dan is er toch geen probleem?
Scohier: Toch wel. Brussel heeft een nijpend tekort aan echte sociale woningen voor de armsten. In de RPA's zie je trouwens niet alleen weinig echte sociale huurwoningen.Ook die vijftig procent 'met sociaal karakter' die de regering beloofde, haalt ze lang niet altijd.
Neem Mediapark Reyers: het Gewest heeft de gronden daar zo duur betaald dat er onder de twee- tot drieduizend woningen uiteindelijk minder dan een kwart van de woningen openbaar zal zijn, laat staan sociaal.
© Saskia Vanderstichele
| Lieven Soete (links): “We moeten durven te ontdichten: afbreken om groene ruimte te creëren.”
Zijn de RPA's niet eerder instrumenten om een relatief vermogende middenklasse in de stad te houden of aan te trekken? De zesde staatshervorming heeft Brussel in eerste instantie meer geld gegeven, maar vanaf 2025 moet het Gewest steeds meer op eigen benen staan en zich onder meer financieren via de personenbelasting.
Soete: De voorbije dertig jaar was dat ook al de bedoeling en het heeft niet gewerkt. Voor je mensen van buitenaf aantrekt, moet je de stad aantrekkelijk en betaalbaar maken voor wie er al is.
Scohier: Het klopt dat kapitaalkrachtige bewoners de overheidsfinanciën kunnen stutten. Vergeet ook niet dat de immobiliëntaksen bij die nieuwe bouwprojecten in de RPA's op hun beurt nog eens een belangrijke inkomstenbron zijn. Maar het recept dat het Gewest toepast – sinds zijn ontstaan al trouwens - werkt niet.
De middenklasse vertrekt omdat de woonmarkt grotendeels gedereguleerd is en ze de prijzen op de privémarkt niet meer kan betalen. En op die woningmarkt zijn er te weinig sociale en overheidswoningen.
© Saskia Vanderstichele
| De Ninoofsepoort is een van de dertien zones met een RPA: er komen een park, woningen en een sportvoorziening.
Soete: Daarnaast moeten we ook durven te ontdichten, dédensifier. Afbreken om vrije en groene ruimte te creëren. Dat is nog een groot taboe, ook bij bewonerscomités trouwens. Wat mij betreft moet er ook een moratorium komen op grote bomen kappen of groen wegnemen.
Bent u principieel tegen het idee van RPA's of beschouwt u vooral de uitwerking als een probleem?
Scohier: De uitwerking. Het probleem is dat je met een RPA alle voorafgaande regels laat exploderen. Het betekent dat er geen juridische zekerheid meer is en dat een heleboel afspraken die democratisch tot stand gekomen zijn, plots overboord gaat. In een periode van zestig dagen openbaar onderzoek kan een RPA alles doorkruisen wat eerder was afgesproken.
“Het openbaar onderzoek lijkt meer op een brievenbus dan op echt overleg”
Daarmee zijn we bij de participatie aanbeland. Die is onvoldoende, vindt u. Maar de procedures voor zo'n RPA omvatten toch informatiesessies en een openbaar onderzoek, waar iedereen zijn kritiek kwijt kan?
Scohier: Dat is minimaal als je bedenkt hoe ingrijpend een RPA is. En dat openbaar onderzoek lijkt meer op een brievenbus dan op echt overleg. Er is zelfs geen overlegcommissie waar je de andere spelers kan ontmoeten. Daarnaast lanceert de regering zoveel omvangrijke RPA's tegelijk dat de bewonerscomités amper de mogelijkheid hebben om er zich een beeld van te vormen.
Soete: Die RPA's zijn à la tête du client opgemaakt en vooral de promotoren zijn vragende partij. En wat de participatie betreft: ik heb al meegedaan aan een viertal van dat soort procedures. Maar als je telkens merkt dat het niets verandert, stop je ermee.
U zegt dat de RPA's op maat van promotoren geschreven zijn. Maakt u dat eens concreet.
Scohier: Hier aan de Ninoofsepoort is het duidelijk op maat van Besix. Voor RPA Wet hetzelfde liedje: de bouwprojecten bleken niet conform de regels en dan werd maar een RPA opgesteld. De toren The One van Atenor aan de Wetstraat illustreert dat misschien nog het best. Die ging helemaal buiten het stedenbouwkundige kader, maar het RPA bleek even later op maat van dat gebouw. Ook bij Neo zie je die logica.
Is er in Brussel een probleem van verstrengeling tussen de politiek en de bouwsector?
Soete: In heel het land. In Vlaanderen is het soms erger.
Scohier: Je hebt hier in elk geval heel goed verankerde promotoren die van een gunstregime profiteren. Kleine spelers krijgen problemen voor de minste afwijking van de norm. Terwijl belangrijke Brusselse bouwbedrijven met een groot project dat het stedenbouwkundige kader volledig doet ontploffen, wél een vergunning krijgen.Dat geldt bijvoorbeeld voor bedrijven als Besix, Immobel of Atenor. Je kan je afvragen wie eigenlijk bepaalt hoe de stad eruitziet: de bewoners, het Gewest of de promotoren?
Op het kabinet van Vervoort werkt iemand die in een vorig leven een prominente lobbyiste was voor de bouwlobby. Monique Kestemont was eerst adjunct-kabinetschef en is vandaag nog steeds een invloedrijke adviseur. Is dat een voorbeeld van een ongezonde verstrengeling?
Scohier: (zuinige glimlach) We kennen haar. Het probleem is dat je in Brussel een veel te grote concentratie hebt van de stedenbouwkundige macht. Rudi Vervoort en de PS hebben een systeem op poten gezet waarbij die macht niet bij het parlement en zelfs niet bij de coalitieregering ligt, maar bij één partij.
De PS heeft het stedenbouwkundige kader uitgetekend en de partij heeft de voogdij over de meeste overheidsinstellingen die rond stedenbouw werken. Er wordt ook meer en meer gewerkt met ministeriële besluiten, waarbij de rest van de regering buitenspel staat. Zelfs de Raad van State had daar al kritiek op.Dat hele systeem schakelt de stedelijke democratie uit. Bewoners worden in zo'n systeem al snel hinderlijk. De baas van Immobel formuleerde het ooit zo: 'De grootste vijand van de stad van morgen is de bewoner van vandaag.'
U hebt ook kritiek op de aanpak van de mobiliteit binnen de RPA's.
Soete: Het is nu al zo erg. Een bewoner van Terrassen aan de Sluis vertelde me dat ze daar tijdens de ochtendspits tot twintig minuten aanschuiven om uit hun parkeergarage te raken.
Scohier: (knikt) Dat voorbeeld is relevant.
Als je de RPA's doorneemt, lijkt het alsof men niet echt rekening wou houden met mobiliteitsvraagstukken. Er wordt bijvoorbeeld niet gekeken naar de gezamenlijke mobiliteitsimpact van de RPA's en andere projecten in de omgeving.
Wat moet er volgens de bewonersverenigingen nu gebeuren?
Scohier: Een moratorium op de RPA's is de enige manier om een catastrofe te vermijden. Zodra de RPA's er zijn, zullen de promotoren altijd het maximum vragen en ook grotendeels krijgen.
Lees meer over: Brussel, Stedenbouw, buurtcomités, bouwpromotoren, lieven soete, claire scohier, Inter-Environnement Bruxelles, Richtplan van aanleg
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.